Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

Bijlage A: Politiek handelen
Het denken van ondermeer Thomas Hobbes en John Locke en het belang daarvan voor de
representatieve democratie zijn genoegzaam bekend. Bronnen van de participatieve democratie
genieten minder bekendheid. In aanvulling op hetgeen in het vierde hoofdstuk plaats kon krijgen,
worden daarom in deze bijlage de ideeën van met name Hannah Arendt in meer detail behandeld.
In paragraaf A.1 wordt na een inleiding Arendt zelf besproken. De biografische
contextualisering draagt bij aan de verantwoording van het onderzoek. Paragraaf A.2 is een
uitbreiding van paragraaf 4.1 over de republiek en paragraaf A.3 is een uitbreiding van
paragraaf 4.2 over het noodzakelijk actieve burgerschap. In de afsluitende paragraaf A.4 worden
de diverse lijnen weer samengebracht.
A.1 Waarom politiek?
Hannah Arendts dissertatie en haar laatste onderneming, The life of the mind, waren filosofische
werken, maar Arendt zag zichzelf meer als theoretica van de praktijk dan als theoretica van het
denken. Het is immers handelen in de praktijk dat de wereld in stand dient te houden. Denkers
hadden zich van oudsher geen vrienden van het praktisch leven betoond. Arendt analyseerde en
bepleitte het politieke handelen omdat dat en dat alleen de wereld na de vernietigende oorlogen
van de twintigste eeuw verder kan brengen.
A.1.1 Inleiding
Op de Dam in Amsterdam wordt elk jaar op 4 mei de hectiek van het leven onderbroken om stil te
staan bij de vernietigende aanslagen op de wereld. Hoe indrukwekkend dat ook is, in arendtiaanse
zin ligt de kracht van de herdenking erin dat na twee minuten stilte weer een begin wordt
gemaakt. Het spelen van het volkslied en het hijsen van de nationale vlag drukken uit dat er een
politieke orde is die ons behoedt voor de vernietiging. Toespraken en zeker de deelname van
kinderen benadrukken de verantwoordelijkheid van eenieder voor vrede en welzijn: op alle
burgers wordt een beroep gedaan, iedere generatie opnieuw. De kracht die op dat moment aan de
oppervlakte komt, is het object van Hannah Arendts werk. Als verantwoordelijke burger, als kind
van haar tijd en als ontheemde jodin zocht Arendt naar wegen om de wereld in stand te houden en
het leven te behoeden. Die wegen vond zij in politiek handelen naar Helleens ideaal, in de polis.
Dat handelen hangt samen met pluraliteit in de publieke sfeer, het ontstaat uit en creëert vrijheid.
Politiek handelen brengt de voortdurende vernieuwing van de wereld met zich mee, zodat die in
stand blijft voor volgende generaties.
Het geografische nonet dat in het zesde hoofdstuk is gepresenteerd, kan worden
uitgebreid met enkele van Arendts begrippen (zie tabel 10). Zo zijn het natuurlijke en het intieme
247