Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

de regering responsief is. 2 De idee van responsiviteit was dan al nadrukkelijk verwoord door
David Easton, in wiens schets van het politiek systeem de stroom van feedback de maatregelen
van output koppelt aan de gegevens van input. 3
Van de verscheidene institutionele voorwaarden voor democratie wordt hier het
overzicht weergegeven uit het leerboek Beginselen van de democratische rechtsstaat.
1 In beginsel heeft eenieder gelijkelijk het recht om middels vrije en geheime verkiezingen
invloed uit te oefenen op de samenstelling van de volksvertegenwoordiging die bij de
besluitvorming is betrokken (actief stemrecht).
2 In beginsel heeft eenieder het recht te worden verkozen in dezelfde volksvertegenwoordiging
(passief stemrecht).
3 Eenieder heeft het recht om naar politieke machtsverwerving te streven.
4 Eenieder heeft politieke grondrechten, met name uitingsvrijheid en vrijheid van vereniging.
5 Een volksvertegenwoordiging heeft invloed op de besluitvorming door middel van
(mede)beslissingsrecht vooraf en/of door de bevoegdheid om achteraf controle uit te
oefenen.
6 Besluitvorming en besluiten zijn openbaar.
7 In (politieke) besluitvorming wordt de meerderheidsregel gehanteerd.
8 De rechten van minderheden worden gerespecteerd. 4
Het onderscheiden van voorwaarden voor democratie dient niet alleen onderzoek en debat, het
heeft vaak ook beoordeling en interventie tot doel. Bijvoorbeeld Leendert Euser hanteerde
democratie als evaluatiecriterium. 5 Aan het ontstaan van democratie als regime en als
maatschappelijke interventie ging vooraf dat er een domein werd afgebakend waarin democratie
een plaats kon krijgen. Met de begrippen van staat en rechtsstaat wordt dat domein behandeld in
de volgende subparagraaf.
3.1.2 Staat en rechtsstaat
Over de staat in de geschiedenis zei Immanuel Wallerstein het volgende: ‘Stateness […] is not a
generic category of political life (whose varied forms are to be traced within and across
civilizations), but a historically specific category, one distinctive to the relationally formed
jurisdictions (the sovereignties and partial sovereignties) of the initially European-centered
interstate system. It is a category conceptually given by, because factually imposed by, the
developmental processes of the capitalist world-economy.’ 6 In de Italiaanse, vroege, Renaissance
werd opnieuw het begrip van de publieke sfeer erkend en van dan af aan ontwikkelde zich de
moderne staat. 7 In die woelige wereld waren dynastie en staat nauwelijks standvastiger dan het
fortuin van een individuele condottiere. Het werk van Niccolò Machiavelli is een uitdrukking van
die wereld. 8 In Wallersteins wereldsysteemanalyse geldt het Romeinse rijk niet als staat omdat de
58