Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

23 ‘De geografische ruimte en haar relaties met de mens heeft geografen en romanciers gefascineerd. […] Er
zijn […] twee genres, die op het grensvlak van geografie en literatuur liggen. Het eerste is het reisverhaal, een
genre dat traditionele geografen hebben beoefend en hedendaagse literatoren nog beoefenen. […] Het tweede
genre bestaat uit erudiete, literair zeer verzorgde en sterk persoonlijke essays over de beleving van plaats,
ruimte en natuur in het verleden.’ De Pater 1984, 272-273.
24 John Tyerman Williams (2000, 169) besprak hoe filosofen een aanzet geven tot en verder werken vanuit
twee boeken van Alan Milne uit 1926 en 1928. Ook het werk van existentialist Jean-Paul Sartre betrok hij op
Poeh en zijn Wereld. Waar Sartre in Het Zijn en het Niets schreef dat leegte leegte van iets is, zou hij
voortbouwen op een scène in Het huis in het Poeh-hoekje waarin wordt aangegeven dat Poeh in een stukje
Woud stapt dat per ongeluk is weggelaten (hij valt in een kuil). Waar het in de relatie tot definitie van ‘ruimte’
om gaat, is dat ‘leegte’ in het menselijke begrip alleen bestaat vanuit de afwezigheid van iets.
25 Giddens 1992, 60. De vorming van de omgeving heeft plaats omwille van nut, denk maar aan de
Deltawerken en Flevoland, en om wat lichtzinniger redenen. Een zeventiende-eeuws boek over het
hovenierschap wil het zo: ‘Doch, om tot ons voornemen te komen, seggen wy dat de natuur, die sich veeltyds
wanschikkelijk vertoont, door de konst kan opgeschikt, opgepronkt, in goede ordre, çierijk en vermakelijk
gemaekt worden: en hier overbrugt men somtijds bergen en heuvelen wech; laeghten en dalen verhooght men,
men maekt water tot lant, en lant tot water, & c.’ Overgenomen uit Glaudemans 2000, 132.
26 ‘Nederland is in tal van opzichten de resultante van ingrepen door arbeid, techniek en kunst in de
natuurlijke gesteldheid: in de context van West-Europa vormt ons land het cultuurlandschap bij uitstek.’ De
Jong 1993, 9.
27 Paasi 1996, 17-18.
28 Buitenwijken bestaande uit identieke huizenblokken zijn reproduceerbare producten die tot stand zijn
gebracht middels herhaalde handelingen of bouwplannen. Die woonwijken zijn kwantificeerbaar. Zulk sociaal
handelen kan of moet gepland en gereguleerd worden. Marc Glaudemans (2000, 16-17) stelde: ‘Net als
gedichten, instrumenten of beeldhouwwerken wordt ook een stad gemaakt, is ook de stad een artefact dat door
een maken tot stand komt.’ Een opvatting over ruimte gelijkaardig aan die van Lefebvre blijkt uit een
bespreking van Bruno Fortiers La métropole imaginaire door Pieter Uyttenhove, waarin Uyttenhove raakte
aan de Parijse stedebouw van Georges-Eugène Haussmann. ‘Het universum van vormen wordt totaal
omgesmeten en in tegenstelling tot het ideaal van de achttiende eeuw wordt nu “leegte” geproduceerd: lanen,
straten, boulevards, openbare pleinen. Het Parijse silhouet wordt in negatief uit de massa gebeeldhouwd.’
Uyttenhove, P. (1990) Archis, nr. 12, p. 55. Haussmanns transformatie van Parijs is in relatie tot politiek en
bestuur besproken in Oosten 2002d.
De rationalist Thomas Hobbes is vooral gekend omwille van zijn politieke filosofie, maar hij hield zich ook
bezig met natuurwetenschappen. Hij meende dat ruimte door de mens wordt gecreëerd. ‘He maintained that it
was a phantasm because if the world of physical things were to be destroyed and a man were to be left alone
with his imaginations and memories, some of these would appear external to him, or located in space, which
must therefore be a subjective frame of reference.’ Peters 1956, 98. Die opvatting spreekt wel aan, maar het is
moeilijk zich een denkende mens voor te stellen buiten de fysieke realiteit: het denken zelf is een biologisch
gegeven, een chemische activiteit in de ruimte. Daarmee is het een wenselijke verfijning om de idee van
52