Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

Kaap de Goede Hoop wendden de kansen voor de Serenissima. De nobili (aristocraten of oligarchen) leidden
en verlustigden onafhankelijk Venetië tot in de jaren negentig van de achttiende eeuw. De expansie van de
Franse Revolutie raakte vooral Italië, Duitsland en België. Napoléon Bonaparte, dan nog slechts een
legerleider, trok Italië binnen, beëindigde daarbij de Venetiaanse republiek en droeg dat gebied in 1797 over
aan Oostenrijk. Napoléon maakte de overdracht ongedaan in 1805 en hij drukte zijn stempel op de stad
ondermeer door in 1807 de San Geminianokerk te laten afbreken en vervangen door een nieuw bouwwerk,
waardoor de Piazza di San Marco een regelmatiger aanzien kreeg. De veroveraar haalde ook vier paarden naar
Parijs, die in 1815 weer terugkwamen op de Sint-Marcuskerk. Hetzelfde overkwam de gevleugelde leeuw van
de zuil op de Piazzetta. Tijdens het Congres van Wenen dat volgde op de val van de keizer der Fransen wist
Klemens vorst von Metternich de annexatie door Oostenrijk te bevestigen. De val van Metternich zelf voltrok
zich in het revolutiejaar 1848 en dan kwamen Milaan en Venetië in opstand tegen Oostenrijk. Vanuit Sardinië-
Piedmont viel koning Carlo Alberto Oostenrijk aan in Lombardije, onder de vlag van liberalisme en
nationalisme. Oostenrijk herstelde zich evenwel en heroverde de Italiaanse gebieden. Het Huis Savoia en de
risorgimento hielden vol: Camillo Benso graaf di Cavour creëerde in 1859 een volgende oorlog. Victor
Emmanuel II stond Savoia en Nice af aan Frankrijk en in ruil daarvoor kwam Napoléon III hem te hulp tegen
de Oostenrijkers. Venetië was niet dan al onderdeel van de vereniging van Italië, maar in 1866 stond
Oostenrijk het alsnog af.
42
Steenbeek 2002, 25.
43
Dijk, F. van (2002) Verrotting in Venetië, Algemeen Dagblad, 22 maart, p. 13.
44
Langewiesche 1977, 12.
45
Mann 2002, 9.
46
Zee en land kennen altijd een dynamiek. Venetië is ontstaan op ondergelopen land, namelijk op
droogvallende morene, en anders dan Ravenna en Adria, ook Adriatische havensteden, slaagde het er met
dammen en baggerwerken in om toegang tot de zee te houden. In de twintigste eeuw deden lozingen van de
petrochemische industrie en trillingen van de gemotoriseerde scheepsvaart zich gelden in de verhouding
tussen zee en land. Langewiesche 1977, 7-10. De zee zelf heeft altijd al een dubbel karakter en kan ook
zonder industrialisering zwart zijn. Begin twintigste eeuw schreef Thomas Mann (2002, 41) over zijn
romanfiguur in een hotel op Lido: ‘Toen Aschenbach zijn venster opende, meende hij de rottingsgeur van de
lagune te ruiken.’
47
Zie bijvoorbeeld Mesters, B. (2003) Mozes moet rubber laarzen overbodig maken, Venetië gaat onder
leiding van Berlusconi strijd met het water aan, NRC Handelsblad, 14 mei, p. 4.
48
Voor die controverse en de context daarvan zie Van der Ham 1999b; Siraa e.a. 1995.
49
Walter Benjamin bijvoorbeeld, duidde plaatsen als metrostations als drempeloorden voor een droomwereld.
Boomkens 1998. Zie ook Gregory 1991, 25.
50
Begin 2004 wijdde Archis een themanummer aan krimp (verval) waardoor nieuwe kwaliteiten een kans
krijgen. Dehaene 2004.
51
Vergelijk De Pater 1984, 84-116.
52
Overgenomen uit Colenbrander 1999, 237. Zie ook Colenbrander 1999, 221, 244. Hoe groot de betekenis
van plaatsen van de Klassieke Oudheid en van Venetië ook is, dit deel van Burnhams plan werd niet
gerealiseerd.
54