Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

geldt als de geestelijke vader van de scheiding der machten en voor Montesquieu zelf was de
Britse politieke geschiedenis een bron van inspiratie. Aan machtenscheiding is op verschillende
wijzen invulling te geven. Bij het onafhankelijk worden van dertien Britse koloniën in Amerika,
in het laatste kwart van de achttiende eeuw, oriënteerden de Founding Fathers zich op de
mogelijkheden voor hun nieuwe staat. Alexander Hamilton meende dat in een samenspel van
organen het regeren gefaciliteerd moet worden (mixed government), waardoor er een sterk
bestuur is. Thomas Jefferson meende daarentegen dat met machtenscheiding regeren geremd moet
worden (checks and balances), waardoor er minimaal bestuur is.
Toen Thomas Hobbes in de zeventiende eeuw zijn pleidooi voor een machtige
soeverein schreef, had hij waarschijnlijk de Duitse staatkundige en godsdienstige fragmentatie in
gedachten: hij wilde een volgende Dertigjarige Oorlog voorkomen. De Franse koningen
verkregen een positie die aan het beeld van Hobbes tegemoet kwam, al was de kracht van hun
centraal bestuur niet groot in vergelijking met de regimes vanaf de negentiende eeuw. Lange tijd
dachten velen dat absolutisme de enige mogelijkheid is om in een grote staat de nationale orde te
handhaven. Representatieve instituties werden een alternatief voor dat absolutisme. Montesquieu
en Jean-Jacques Rousseau meenden dat het met federalisme mogelijk is om op een grotere
geografische schaal een democratie te realiseren en Alexis de Tocqueville ging daar verder op
in. 17 Toch werden de Verenigde Staten van Amerika aanvankelijk met scepsis begroet omdat er
voor een zo uitgestrekte republiek geen precedent was. Zwitserland en de Nederlanden leden
weinig onder het ontbreken van een vorst, maar dat waren veel kleinere landen.
De moderne staat kent in enigerlei vorm een parlement of volksvertegenwoordiging. 18
In zijn dissertatie onderzocht Gerhard Hoogers de verschillende begrippen ‘politieke
representatie’ en ‘vertegenwoordiging’. Daarbij werd duidelijk dat de term
‘volksvertegenwoordiging’ niet de meest gelukkige is: in de liberaal-democratische rechtsstaat
wordt het parlement verondersteld het gehele volk te representeren en de volkswil tot uitdrukking
te brengen. 19 ‘Vertegenwoordiging’ omvat daarentegen de behartiging van de belangen van
identificeerbare individuen of collectieven binnen het geheel van de bevolking en het is een
begrip uit het privaatrechtelijk verkeer. Met Carl Schmitt stelde Hoogers dat representatie alleen
in de openbaarheid kan plaatshebben, in de publieke en niet in de private sfeer. 20
Al veronderstelt het ideaaltype representatie en niet vertegenwoordiging, toch is er in
zekere mate sprake van vertegenwoordiging. Parlementsleden vertegenwoordigen namelijk hun
partij. In de Nederlandse Grondwet is van politieke partijen evenwel geen sprake. Bovendien lijkt
de constitutionele norm dat parlementariërs werken zonder last of ruggespraak in tegenspraak met
de praktijk van partijvertegenwoordiging en fractiediscipline. Zulks temeer nu de Nederlandse
partijen geen brede organisaties (meer) zijn en burgers weinig vertrouwen in ze lijken te stellen.
Indien gesteld wordt dat politieke partijen hun functioneren als organisatie in de electorale cyclus
61