Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

een sociaal contract dat de staat onderscheidt van de gemeenschap impliceert reeds de latere
juridisering van het bestuur. De formalisering van het bestuur op basis van gecumuleerde
inzichten vond plaats in met name de negentiende eeuw, niet in het minst dankzij Napoléon
Bonaparte. Een vroeg voorbeeld is dat de rechten op grond werden vastgelegd in het kadaster. In
hun vergelijkende studie van stedelijke planning rekenden Peter Newman en Andy Thornley
Nederland tot de napoleontische rechtsfamilie. 2 Die kent principes ‘[…] founded on the creed of
the Enlightenment and the law of reason that social life can be put into a rational order if only the
rules of law are restructured according to a comprehensive plan.’ 3
De abstracte staat voert dienovereenkomstig ruimtelijk beleid. In Nederland stelde
oorspronkelijk de Commissie Voorbereiding Onderzoek Toekomstige Maatschappijstructuur, de
commissie-De Wolff, voor om in de planning door de rijksoverheid een onderscheid te maken
tussen sector-, facet- en integrale planning. Kort gezegd, ziet sectorplanning op de planning ten
aanzien van het terrein van één departement en facetplanning op de afweging tussen sectoren. Als
instituties voor de facetplanning waren oorspronkelijk bedoeld de Rijksplanologische Dienst, het
Centraal Planbureau en het Sociaal en Cultureel Planbureau. De integrale planning zou door de
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid verricht worden. 4 In het ruimtelijk beleid
wordt het facet van de ruimtelijke ordening, waarin het zogenoemde algemeen belang centraal
staat, geacht het primaat te hebben ten overstaan van de verschillende sectoren. De ruimtelijke
ordening kent de traditie om de sectorale ontwikkelingen die in de beleidsvoorbereiding zijn
geobjectiveerd en afgewogen, al dan niet bestemmingen te bieden. Daarmee staat de staat, op
afstand, boven de concrete ontwikkelingen. Dat in het Nederlandse ruimtelijk beleid de planning
en niet de maatschappelijke ontwikkelingen zelf leidend zijn bij de inrichting van de samenleving,
laat zich contrasteren met het Engelse stelsel. In Engeland is het raamwerk van ruimtelijk beleid
erop gericht om ontwikkelingen vanuit de samenleving zoveel mogelijk ruimte te bieden. 5
Engeland behoort dan ook niet tot de familie van de uniforme, rationele normstelling: de common
law is juist een voortzetting van het gewoonterecht. 6 Hier volgt en begeleidt het recht de
maatschappelijke ontwikkelingen in plaats van ze in een ‘keurslijf’ te dwingen.
5.1.2 Centraliteit en hiërarchie (cel 1b)
De (abstracte) staat is niet in die zin losgemaakt van de samenleving dat bestuur of beleid niet op
de samenleving gericht zou zijn. Anders dan de middeleeuwse of de absolute monarchie beperkt
de representatieve democratie zich niet tot oorlog, vrede en religie. De staat voert binnenlands
beleid, wordt verzorgingsstaat en laat zich daarbij gelden als autoriteit, als ‘vadertje staat’. 7 In de
vorige subparagraaf is aangegeven waarom het centrale bestuur zich als autoriteit mag opwerpen:
het heeft als het ware de waarheid in pacht. 8 Al met al zijn centraliteit en hiërarchie kenmerken
van het model.
80