Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

5 Democratiemodellen in ruimtelijk-beleidsvorming
Dit hoofdstuk biedt een antwoord op de vraag hoe representatieve democratie en participatieve
democratie te onderscheiden zijn in het stelsel van ruimtelijk-beleidsvorming en hoe zij zich
daarin tot elkaar verhouden. Hierbij zijn de kenmerken van de democratiemodellen leidend, niet
het stelsel van ruimtelijk-beleidsvorming als geheel. De analyse wordt verdeeld over drie
paragrafen: over representatief-democratische beleidsvorming, over participatief-democratische
beleidsvorming en over de verhouding tussen beide modaliteiten. Het analysekader van
democratiemodellen wordt met dit hoofdstuk over ruimtelijk-beleidsvorming aangescherpt. De
analyse van empirische situaties van ruimtelijk-beleidsvorming in het zevende en het achtste
hoofdstuk is een vervolg op dit (en op het volgende) hoofdstuk. In slotparagraaf 5.4 worden op
basis van de ‘theoretische bevindingen’ in de vorm van vragen enkele verwachtingen ten aanzien
van de empirische situaties geformuleerd.
5.1 Representatieve democratie
In deze paragraaf wordt ruimtelijk-beleidsvorming besproken in termen van representatieve
democratie. Dat vormt een invulling van kolom 1 in tabel 2. Zoals in het derde hoofdstuk is
aangegeven, wordt het ideaaltypische model van representatieve democratie gevormd door de
procedurele idee van een democratische rechtsstaat ingevuld met gegarandeerd en passief
burgerschap. Het model is als Westers antwoord op de vraag naar legitieme machtsaanwending
eigen aan de moderniteit. Kenmerken van representatieve democratie zijn een abstracte staat,
centraliteit en hiërarchie, representatie door politiek ambtsdragers, invloedrijke politieke partijen,
een invloedrijke bureaucratie en gebruik van wetgeving. Daarmee krijgen verantwoordelijkheid
en vertrouwen invulling door scheiding. In de volgende zes subparagrafen worden de
achtereenvolgende kenmerken behandeld.
5.1.1 Abstracte staat (cel 1a)
Dit eerste van zes kenmerken is het meest theoretische. Uit het rationalisme en de Verlichting
stamt de idee van goed bestuur als neutraal, objectief, georiënteerd op de wetenschap en
gedisciplineerd. Aan staat, bestuur en beleid wordt een abstracte of formalistische invulling
gegeven, er wordt een archimedisch punt geconcipieerd. Denkers en staatslieden hadden zich
afgewend van de voorheen geldende organische conceptie uit vrees dat wanneer het bestuur niet is
losgemaakt uit de samenleving, het overspoeld wordt door de troebelen die in die samenleving
leven… Verschijnselen als factiestrijd en corruptie nemen dan het politieke toneel over. 1
De losmaking van het bestuur uit de samenleving verliep ondermeer middels uitbreiding
van gecodificeerd recht ten koste van gewoonterecht of traditionele rechtsnormen. De idee van
79