Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

maatstaven […] een rol. Interactieve beleidsvoering en publiek-private samenwerking worden vaak als
oplossing gezien, niet alleen om consensus en draagvlak te bereiken, maar ook om tot een gedeelde visie over
normatieve vraagstukken te komen en vooral om te profiteren van de creativiteit en de veldkennis van
participanten.’ De hier geciteerde auteurs besluiten dat het streven naar ruimtelijke kwaliteit betekent dat er
eisen worden gesteld aan het proces van ruimtelijke inrichting. Hooimeijer e.a. z.j., 16.
In Robert van Engelsdorp Gastelaars’ inleiding tot de achtergrondstudie De schoonheid van het platteland
noemde de VROM-raad (1999a) vanuit een normatieve invalshoek vier ruimtelijke knelpunten in de landelijke
gebieden: een economisch, sociaal, ecologisch en cultureel knelpunt. Het kwaliteitsoordeel baseert zich, met
meer woorden gezegd, op de doelmatigheid of functionaliteit van het grondgebruik, rechtvaardigheid,
duurzaamheid van de ruimtelijke inrichting en op de belevingswaarde en identiteit van het grondgebruik. In
een publicatie voor Habiforum werden economische, sociale, ecologische en culturele waarden in een matrix
geplaatst met gebruiks-, belevings- en toekomstwaarde. (Een onderscheid in navolging van Maarten Jacobs.)
Hooimeijer e.a. z.j., 20. Die matrix kan behulpzaam zijn om aspecten van ruimtelijke kwaliteit niet over het
hoofd te zien.
60 Hooimeijer e.a. z.j., 16-19.
61 Het betreft de waarden bruikbaarheid (utilitas), schoonheid (venustas) en degelijkheid (firmitas).
Parlementaire werkgroep Vijfde Nota ruimtelijke ordening 2000a, 58; Buuren, M. van (2000) De erfenis van
de Moderne Beweging, De naoorlogse ontwikkeling en emancipatie van de Nederlandse
landschapsarchitectuur, Blauwe Kamer, nr. 3, pp. 46-57; Ginter & Wallagh 2001, 6; Witsen 2001, 22-23;
Heynen 2001, 176. Zie voor Nederlandse tekst respectievelijk Latijnse en Engelse tekst Vitruvius (1914)
Vitruvius’ tien boeken over de bouwkunst, Amsterdam: L.J. Veen; Vitruvius (1970) On Architecture, I,
Cambridge: Harvard University Press/Londen: William Heinemann; Vitruvius (1970) On Architecture, II,
Cambridge: Harvard University Press/Londen: William Heinemann.
62 Lefebvre 1991; Merrifield, in: Crang & Thrift 2000, 173-176. Zie ook MacLeod 1998, 839. Over dualisme
en triade als zodanig zie Lefebvre 2003, 50-56.
63 Het is de vraag of onder druk van het massatoerisme dit evenwicht in Venetië nog bestaat. Russo 2002.
64 In de moderniteit werd de representatieve ruimte van de stad beheerst door representaties van ruimte door
handel, natie en industrie, meer nog dan voorheen representaties door vorst en kerk hun stempel drukten op de
stad. Zie Lefebvre 1991; Schorske 1980; Wagenaar 2001b; Wagenaar, in: Dijkink & Knippenberg 2001, 339-
357. De nationale en industrieel-kapitalistische stad werd in zekere mate mogelijk door de spoorwegen.
Dankzij (internationale) treinen konden burgers, journalisten en politici (uit andere landen) de nationale stad
bezoeken en vergelijken met andere steden. Wagenaar 2001b, 94. Dankzij treinen voor forensen, reeds in de
negentiende eeuw rondom Londen, konden industrieën groter worden terwijl zij voor hun arbeiders bereikbaar
bleven. Richards & MacKenzie 1988. Eerst bedienden en dan arbeiders vestigden zich in buitenwijken die aan
de stad groeiden. Deze industrialisering en suburbanisering kenden een beweging van tegelijkertijd
concentratie en schaalvergroting. In de laatmoderniteit gaat schaalvergroting veeleer samen met fragmentatie.
65 Zie bijvoorbeeld Merrifield 1993, 524.
66 Zie bijvoorbeeld Goss 1993, 21, 40.
67 Merrifield, in: Crang & Thrift 2000, 178.
148