Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

In planologie en stedebouwkunde is het innovatieperspectief bedoeld als een correctie
op het conserverende karakter van de ruimtelijke ordening van plannen en bestemmen (zie
paragrafen 5.2 en 5.3). Innoverende beleidsthema’s, initiatieven en programma’s kwamen over
elkaar heen te buitelen: van ruilverkaveling via plattelandsontwikkeling tot
plattelandsvernieuwing, van stadsvernieuwing tot stedelijke vernieuwing, stedelijke ontwikkeling
en city marketing, of van natuurbehoud tot natuurontwikkeling. 86 Het Innovatieprogramma
Stedelijke Vernieuwing en de stimulering van meervoudig ruimtegebruik zijn ook goede
voorbeelden (zie subparagraaf 6.3.3). De betrokkenheid van deskundigen wordt een
evenwichtsoefening wanneer innovatie wordt erkend als een beweging tussen chaos en planning.
Experts kunnen standard operating procedures ontwikkelen die hun flexibiliteit en leervermogen
inperken, maar tegelijkertijd beschikken zij over kennis en ervaring die nodig zijn om met
complexiteit om te gaan (zie ook vijfde hoofdstuk).
De omgeving waarin innovatie plaatsvindt is vaak complex. Technische ontwikkelingen
worden door actoren ingezet en dan afgestemd op herkenbaar relevante factoren als de markt voor
die technologie en de verschillende referentiekaders of belangen van de betrokken ontwikkelaars.
Naarmate innovatie op een meer geaggregeerd niveau plaatsvindt, bijvoorbeeld op het niveau van
het vervoersysteem vergeleken met dat van een vrachtautomotoronderdeel, zijn er voor het succes
van die innovatie meer factoren relevant die op afstand staan van de technologie zelf. Denk
bijvoorbeeld aan gewoonten en voorkeuren van reizigers en vervoerders. Het gaat dan veel meer
om instituties, om organisatorische aanpassingen en culturele beperkingen. Cultuur, structuur en
technologie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. 87 Het besef hiervan leidt tot meer aandacht
voor de maatschappelijke verankering van technische ontwikkeling.
Een belangrijke vernieuwing van ruimtelijk beleid houdt in dat belevingswaarde
prominenter wordt. 88 Het beleidsdiscours kent de achtereenvolgend meer specifieke begrippen
belevingswaarde, culturele planologie en beeldkwaliteit. 89 De welvaartsbasis van de samenleving
lijkt gegarandeerd, er worden her en der uiteenlopende verschijnselen van mondialisering
gesignaleerd en dus is er in de samenleving ruimte om aan de orde te stellen wie we in Nederland
eigenlijk zijn. 90 Wat is de samenhang tussen ruimte, cultuur en identiteit? Leveren we de centra
van metropolen uit aan de amusementsindustrie? Herstellen we in Noord-Nederland de
oorspronkelijke kust door de Wadden uitbreiding te bieden en te gaan bouwen op wierden en
terpen? Kortom, wat is de gewenste balans tussen vernieuwing, herbestemming en conservatie?
Staatssecretaris van Cultuur Rick van der Ploeg stelde: ‘De opgave voor architecten en
vormgevers is daarbij de bestaande cultuur-historische kwaliteiten als inspiratiebron te betrekken
zonder te vervallen in historisend bouwen.’ 91 Het lijkt waarschijnlijk dat dit thema nog verder zal
opbloeien en een praktische uitwerking zal krijgen. André Verbaan, projectleider voor de vijfde
nota over de ruimtelijke ordening: ‘Met de Nota Belvedere staan we pas aan het begin van een
135