Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

10 Glaudemans 2000, 13-14; Somers 2004. Vergelijk Janssen 2001. Het platteland is op de stad betrokken,
maar is nog wel te onderscheiden. Mak 1998, 42-51, 60-66, 216-219. Het rurale van de Lage Landen is hoe
dan ook van een andere orde dan de ‘leegte’ van bijvoorbeeld de Schotse Highlands of het Franse Massif
Central.
11 Van der Knaap 2002, 15, 166-167. Afgezien van kapitalistische of imperialistische uitbuiting vanuit de
stedelijke centra en afgezien van nationalistische excessen in de politieke ruimte.
12 Zie Tankink 2004.
13 Zijderveld 1983; Kooijmans 2002.
14 Vergelijk Jong, S. de (2004) Wees welkom op het woonerf, Hoe Amerika in een halve eeuw de helse idylle
van Suburbia omarmde, NRC Handelsblad, 13 februari, p. 34.
15 De conditie van stedelijkheid is af te lezen aan de inrichting en het gebruik van bepaalde kernen in de
metropool. Bernard Colenbrander (1999, 288) gaf voorbeelden van hoe de moderne stad zich onderscheidt
van de traditionele orde: ‘Nieuwe retorische vormen kunnen gedistilleerd worden uit het concrete
functieprogramma van de stad. Met betrekking tot de bijzondere positie daarin van station, vliegveld en
museum heeft de toepasselijke retoriek in de eerste plaats een anti-contextuele lading. Juist in deze functies
verbeeldt de verstrooide stad haar relaties met andere gebieden […].’ Het cultureel-geografisch veld verdicht
zich in de moderne stad met stations, musea en vliegvelden. Zie ook Van Aalst e.a. 2004.
16 Schorske 1980; Wagenaar 2001b.
17 Zie bijvoorbeeld Crang & Thrift 2000; Goss 1993; Jacobs 1961.
18 Vergelijk Edwards 2003. Anton Zijderveld (1983) onderschreef dat consumentisme een bedreiging is van
stedelijkheid, maar hij dichtte de verzorgingsstaat daarbij een rol toe. Het bestaan van collectieve
voorzieningen laat mensen schijnbaar de ruimte om zich te onttrekken aan de relaties die er tussen anderen en
henzelf bestaan: die relaties zijn opgenomen, overgenomen in verstatelijkte arrangementen. Stedelijkheid
hield evenwel in dat mensen op elkaar betrokken zijn. Wellicht dat de film- en televisie-industrie in de
Verenigde Staten van Amerika in het laatste kwart van de twintigste eeuw een functioneel equivalent was van
de verzorgingsarrangementen in West-Europa in die periode: beide behelsden een abstracte samenleving.
Inmiddels zijn in Europa de media meer en de collectieve voorzieningen wat minder betekenisvol geworden
(virtuele samenleving).
19
René Boomkens (1998, 429) gaf met auteurs als Jane Jacobs, Marshall Berman, Lewis Mumford, Jürgen
Habermas en Richard Sennett aan dat verschillende betekenisdimensies van de moderne stad een precair
evenwicht vormen. Dat schreven ook Maarten Hajer en Arnold Reijndorp (2001) in hun boekje Op zoek naar
nieuw publiek domein. Voor een recensie zie Bertolini, L. (2002) Wie zijn die anderen?, Rooilijn, Tijdschrift
voor wetenschap en beleid in de ruimtelijke ordening, jg. 35, nr. 1, pp. 575-576. Het evenwicht is in die zin
precair dat in de moderniteit de private en de sociale sfeer de publieke sfeer dreigen te overvleugelen.
Bepaalde representaties van ruimte zijn zo krachtig dat ze andere representaties verdringen, waardoor de
representatieve ruimte een eenzijdige invulling krijgt. Het gevaar daarvan is dat bepaalde ruimtelijke
praktijken en met name die praktijken die een politiek karakter hebben, geen plaats meer vinden in de
representatieve ruimte.
Ter vergelijking: in een artikel over ontwikkeling van de stedebouw van Bratislava, de hoofdstad van
Slowakije, werd aangegeven dat ‘[…] in het socialistische tijdperk, toen bijna alles staatsbezit was, de
143