Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

etekenisloze ruimte tegengegaan dient te worden, laten zich de vragen stellen waaraan
stedelijkheid dan betekenis ontleent en waar betekenissen zich concentreren.
Betekenissen ontstaan uit sociale interactie. De stedelijkheid die de Lage Landen geheel
bekleedt, is geen homogene waas want fysiek-infrastructurele knopen, patronen van menselijk
gedrag en verdichtingen van betekenisverlening verklonteren de stedelijke waas. 15 Voorbeelden
van tijdelijke kernen zijn hedendaagse grand cafés die zich laten vergelijken met achttiende- en
negentiende-eeuwse salons. Permanente kernen zijn bijvoorbeeld de Grote Markt in Brussel, het
Binnenhof in Den Haag, het Museumplein in Amsterdam en het Central Park in New York,
kernen van respectievelijk handel/toerisme, politiek, cultuur en recreatie. Lange tijd zijn bepaalde
politieke, economische en anderszins sociale structuren naar representatief-democratisch model in
ruimtelijke inrichting tot uitdrukking gebracht. Met name de soevereine natiestaat en de handel
waren op betekenisvolle plaatsen dominant. De regeringspaleizen, het parlementsgebouw, de
beurs en dergelijke gaven dichtheid aan de (hoofd)stad. 16 Die nationale stad is een beeld van het
verleden geworden. Haar markante gebouwen hebben nu als monumenten en sfeermakers een
vooral cultureel-toeristische betekenis. De laatmoderne stad heeft een nieuw karakter. De
ontwikkeling van verdichtingen in het stedelijke weefsel is cruciaal voor de ruimtelijke kwaliteit
en voor de kwaliteit van de samenleving. Het (kritische) ruimtelijke discours waarschuwt immers
tegen de laatmoderne stad naar Amerikaans beeld, in het bijzonder Los Angeles. Dan of daar gaat
spreiding van moderne stedelijkheid over in fragmentatie, een oneindige stedelijkheid die geen
vaste kernen meer kent. De reden waarom Amerikaanse highways, shopping malls, suburbs,
theme parks, ghetto’s en gated communities in het (kritische) ruimtelijke discours gelden als een
schrikbeeld, is dat die ruimtelijke inrichting gepaard gaat met etnische segregatie, met haves die
zich veilig wanen in hun auto en in hun beveiligde toevluchtsoorden, met have-nots die zich niet
uit hun situatie kunnen losmaken en met down-town verloedering. 17 Dit discours gelooft niet dat
Hollywood en internet een volwaardig substituut vormen voor de fysieke ruimte die mensen
delen. 18 Gezien de spreiding van stedelijkheid over de moderne wereld is een laatmoderne hang
naar non-stedelijkheid een escapisme, dat houdt in dat veronachtzaming van urbaniteit irreëel of
niet duurzaam is. 19 Anders dan de bewoners van Celebration in Florida of van om het even welke
gated community, zijn er veel mensen die diversiteit en levendigheid, dus de stedelijkheid van
klassieke centra, blijven waarderen. Naar verluid kampen (her)ontwikkelingsprojecten van
subcentra in diverse metropolen met de tegenslag dat hoogwaardige voorzieningen als luxe
restaurants en modewinkels zich er niet of niet succesvol vestigen. Bijvoorbeeld La Défense in
Parijs is geen bruisende plaats geworden. 20
120