Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

3 Representatieve democratie
Dit hoofdstuk biedt een antwoord op de vraag wat de historische en filosofische achtergrond is
van representatieve democratie en op de vraag welke kenmerken representatieve democratie
heeft. Het ideaaltypische model van representatieve democratie wordt gevormd door de
procedurele idee van een democratische rechtsstaat ingevuld met gegarandeerd en passief
burgerschap. De democratische rechtsstaat wordt besproken in paragraaf 3.1 en het burgerschap
in paragraaf 3.2. De democratische rechtsstaat garandeert burgers hun particuliere vrijheid. Het
burgerschap is passief met betrekking tot de beleidsvorming door dominantie van politiek
ambtsdragers, ambtenaren en verdere deskundigen. De posities en rollen van ambtsdragers,
ambtenaren en deskundigen worden verder besproken in het vijfde hoofdstuk.
3.1 Democratische rechtsstaat
Subparagraaf 3.1.1 biedt een hedendaagse, sociaal-wetenschappelijke omschrijving van het model
van representatieve democratie. In subparagraaf 3.1.2 wordt behandeld in welk domein, de staat,
dat democratiemodel zich ontwikkelde. In subparagraaf 3.1.3 wordt de aandacht gevestigd op
representatie als centraal kenmerk van het model. Tot slot worden in subparagraaf 3.1.4 de
kenmerken en de ontwikkeling van de democratische rechtsstaat samengevat.
3.1.1 Voorwaarden voor democratie
Het model van de representatieve democratie ontstond dankzij de burgerlijke revoluties van de
achttiende en de negentiende eeuw. Veelal waren contingenties de aanleiding van een revolutie,
maar in historisch perspectief is te zien dat revoluties een uitweg boden aan veranderde
denkbeelden. In dat opzicht zijn revoluties verwerkelijking van politieke theorie. In de twintigste
eeuw hebben politicologen gewerkt aan de aanscherping van het democratiebegrip. Daarmee werd
democratie behalve een historische gebeurtenis en een filosofisch denkbeeld ook een sociaalwetenschappelijke
categorie. Enkele gedenkwaardige bijdragen worden hier kort genoemd.
Robert Dahl kwam tot acht institutionele voorwaarden voor democratie en hij
onderscheidde een tweetal dimensies: de mate waarin verschillende groeperingen kunnen strijden
om de gunst van het electoraat (public contestation) en de omvang van het bevolkingsdeel dat
politiek kan participeren (inclusiveness). Politieke systemen waar de politieke competitie vrij is
en een groot deel van de bevolking het recht heeft om in het politieke systeem te participeren,
noemde Dahl polyarchieën. 1 Door politieke regimes te differentiëren en door voor het
democratiebegrip een nieuwe term te gebruiken, trachtte Dahl het onderzoek en debat te
verhelderen. Anders gezegd: hij streefde naar wetenschappelijke zuiverheid. Het werk van Arend
Lijphart sloot aan op dat van Dahl en Lijphart typeerde een politiek systeem als democratie indien
57