Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

samenhang tussen ruimte en actoren wordt al behandeld in de subparagrafen 6.1.2 en 6.1.3 en dat
krijgt een vervolg in paragraaf 6.3.
6.1.1 Inleiding
Ruimtelijk-beleidsvorming grijpt aan op een ervaren discrepantie tussen gewenste en aanwezige
ruimtelijke kwaliteit. Hierbij beoogt het openbaar bestuur om publieke belangen in ruimtelijke
inrichting te behartigen. Hoe actoren zich in een proces van ruimtelijk-beleidsvorming bewegen,
wordt mede ingegeven door de beelden die zij voor ogen hebben. Bij zowel de agendering van
een beleidsprobleem als de verdere beleidsdiscussies komt naar voren dat actoren verschillende
ideeën over ruimte hebben en verschillende wensen ten aanzien van ruimtelijke inrichting. Er is
dus een strijd over de ruimte.
Vanuit een constructivistisch perspectief is ruimtelijke kwaliteit niet eenduidig te
definiëren. Daarom wordt in dit hoofdstuk een analysekader opgebouwd waarmee de ruimtelijke
oriëntaties van actoren, als mede bepalend voor ruimtelijk-beleidsvorming, in beeld zijn te
brengen. Om te beginnen onderscheidt deze studie drie betekenissen van ruimtelijke kwaliteit, die
directe relevantie hebben voor democratie: stedelijkheid, pluraliteit en openbaarheid. 3
De laatmoderne samenleving is stedelijk en dat houdt ondermeer in dat de samenleving
een diversiteit kent aan actoren, activiteiten en ideeën. De modernisering omvatte arbeidsdeling,
technologische ontwikkeling, economische en demografische transities, waardenverschuivingen
en migratiebewegingen waarmee het functioneren en het aangezicht van de samenleving zijn
veranderd. Modernisering hield daarbij opschaling en intensivering in van (wederzijdse)
afhankelijkheidsrelaties, zodat actoren als het ware tot elkaar veroordeeld zijn. De
maatschappelijke diversiteit wordt uitgedrukt en verwerkt (bemiddeld, geordend, verzoend) in de
openbaarheid. 4 De pluraliteit zet aan tot een politiek handelen waarbij het samenleven wordt
besproken en ingericht omdat door het verlaten van de traditie de maatschappelijke ordening geen
vanzelfsprekendheid meer is. Openbaar bestuur werd een daad en was niet langer een gegeven.
Zonder openbare ruimte is de stad (de wereld) een onherbergzaam landschap waarin het voor
actoren moeilijk is om samen te handelen, waarin actoren geïsoleerd en/of bedreigd raken en
waarin zeker de meerwaarde van het samen handelen (de verworvenheden van de moderniteit)
moeilijk wordt gerealiseerd.
Het besturen krijgt vorm en inhoud in de geïnstitutionaliseerde politiek, maar de
besluitvorming in bijvoorbeeld parlements- of rechtszaal kan niet ‘uit het niets’ plaatshebben. De
instituties kunnen (op langere termijn) niet functioneren zonder het stellen van vertrouwen en de
verdeling van verantwoordelijkheden, zonder het zoeken van draagvlak en het afleggen van
verantwoording: processen die zich niet beperken tot de bestuurders zelf, maar waarbij de
samenleving op enigerlei wijze geïnvolveerd is. Deze maatschappelijke processen omvatten het
118