Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

en algemeen wordt. 51 Veel van de kritiek waarbij over een kloof wordt gesproken, richt zich tegen
de onaangenaamheden van politiek en stelt maatregelen voor die de inrichting van de democratie
betreffen. Van Gunsteren en Andeweg waarschuwden tegen het verwarren van democratie en
politiek. ‘Politiek voltrekt zich in de spanning tussen het bewonderenswaardige en het
afschuwelijke, vrijheid en dwang, rechtvaardigheid en geweld. Ook waar de politiek haar mooie
gezicht toont, is toch altijd de gewelddadige en afschu-welijke kant aanwezig.’ 52 Bij Carl Schmitt
kwam het polemische karakter van politiek duidelijk aan de orde. 53 De mate waarin het volk
zeggenschap heeft over beleid doet niets af aan het wezenlijke karakter van politiek.
Van Gunsteren en Andeweg formuleerden ten eerste kernfuncties van de politieke
democratie, ten tweede essentiële bijproducten zonder welke de politieke democratie niet kan
functioneren maar die niet gerealiseerd worden door ze als doel na te streven, en ten derde
nevenfuncties. Kernfuncties zijn ‘[…] het vermijden van dictatuur en slavernij, alsmede het
transformeren van een lotsverbondenheid van mensen tot een door allen aanvaarde politieke
gemeenschap, een republiek.’ De essentiële bijproducten zijn volgens de auteurs ‘[…] macht die
uit gezamenlijk optreden voortkomt, legitimiteit en plezier in toewijding aan de publieke zaak.’
Als nevenfuncties noemden zij ‘[…] maatschappelijke vormgeving en systeemzorg (bijvoorbeeld
voor onderwijs, internationale handel, gezondheidszorg).’ 54 Waar zij in hun analyse sociaaleconomische
aspecten losmaakten van de politieke democratie en deze benoemen als
nevenfuncties, verwezen Van Gunsteren en Andeweg naar Arendt. Zij voerden aan dat
ontevredenheid over opgerichte stelsels als van sociale zekerheid, gezondheidszorg en
studiefinanciering, leidt tot voorstellen tot wijziging van de politieke democratie die ook hun
weerslag hebben op de vervulling van de kernfuncties. In termen van Arendt: de private sfeer
neemt de plaats van de publieke sfeer in. Kateb verwoordde Arendts begrip van de essentie van
politiek als volgt: ‘The aim of politics is to perpetuate itself, to immortalise itself – not only in the
sense that individuals aspire to say and do imperishable things, but in the enfolding sense that all
who act for the sake of preserving future possibilities of action. The common interest is the
preservation of the frame of action, a constitution.’ 55 De kernfuncties van politieke democratie
volgens Van Gunsteren en Andeweg sluiten hier inderdaad bij aan. 56
Revoluties lijken bij uitstek gericht te zijn op politieke democratie. Zij kenden echter
een doelverschuiving, zo gaf Arendt aan in On Revolution. 57 Die verschuiving las zij ook in de
ontwikkeling van Karl Marx. De doelverschuiving van politieke vrijheid naar materiële overvloed
zag zij in de Amerikaanse en de Franse Revolutie. In Noord-Amerika was het verschijnsel minder
krachtig doordat de kolonisten al relatief welvarend waren op het moment dat zij zich verzetten
tegen het Britse regime. Het is eigenlijk een paradox dat de succesvolle Amerikaanse Revolutie
nauwelijks en de ontspoorde Franse Revolutie veel invloed had op de politieke ontwikkelingen in
de wereld. Als verklaring wees Arendt op de invloed van discoursen en op de beperkte mate
258