Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

Zoals zal worden aangegeven is ook integraliteit hier relevant. Horizontaliteit heeft vooral
betrekking op verantwoordingsrelaties.
De subsidiariteit blijkt ten eerste uit de autonomie van decentrale besturen. Het
ruimtelijk beleid heeft, anders dan defensie, internationale betrekkingen, fiscaliteit en sociale
zekerheid die nadrukkelijk nationale beleidsterreinen zijn, een decentraal karakter. Hoewel
decentraal beleid dient te passen binnen de beleidskaders van hogere overheden en er (bestuurlijk)
toezicht wordt uitgeoefend, laat het stelsel van ruimtelijke ordening gemeenten van oudsher de
hoofdrol, de gemeente stelt immers het bestemmingsplan vast. 38 Inzake waterbeheer is het
eveneens de onderste bestuurslaag, die van de waterschappen, die van oudsher voorop staat.
Nederland is dan ook een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Bij het herontwerp van de
Nederlandse staat in de negentiende eeuw zijn de gemeenten, provincies en waterschappen niet
gecreëerd, die pretentie was er ook niet, maar is hun bestaan erkend.
De subsidiariteit blijkt ten tweede uit de rol die decentrale besturen in het beleid van
hogere overheden krijgen toebedeeld. Gemeenten, regio’s en provincies zijn vaak onmisbaar bij
de uitvoering van nationaal en Europees beleid. Gemeenten, provincies of regio’s staan centraal
bij de uitvoering van bijvoorbeeld stadsvernieuwing, ROM-projecten, VINEXwoningbouwlocaties,
39 (nieuwe) sleutelprojecten en GSB/ISV-beleid, dat geeft het rijk althans
aan. Aan de betreffende projecten werkt vrijwel altijd meer dan één overheid. In de sector van
verkeer en vervoer zijn diverse bevoegdheden bij decentrale besturen gelegd, voorheen bij
vervoerregio’s en nu met de Pvv en de Wpv bij provincies of (algemene) regio’s. Overigens had
het Ministerie van Verkeer en Waterstaat met de regionale directies van Rijkswaterstaat al een
lange traditie van deconcentratie.
Was decentrale beleidsvorming en zeker decentrale beleidsuitvoering altijd al een
kenmerk van het Nederlandse openbaar bestuur, de wederopbouwperiode mogelijk
uitgezonderd, 40 de Europese integratie bevestigt de subsidiariteit nog. Met het Comité van de
Regio’s en vooral middels structuurfondsen wordt regiovorming gestimuleerd: decentrale
overheden profileren en verenigen zich om cofinanciering voor ruimtelijke en sociale
investeringen aan te trekken. 41 Verder krijgt samenwerkende sturing op regionaal niveau een
sterke stimulans door de Kaderrichtlijn waterbeleid: het waterbeheer dient op grondslag van de
fysiek-geografische structuur te worden geïntensiveerd, dat gaat goeddeels voorbij aan territoria
van binnenlands bestuur en aan nationale soevereiniteit.
Een aanzienlijk deel van het autonome en gedecentraliseerde beleid vergt
samenwerking van meerdere decentrale overheden. Voorzieningen als bedrijventerreinen,
transportinfrastructuur en afvalverwerking hebben zelden een louter locale functie. Zowel
functionele afstemming als investeringskracht nopen tot samenwerking. Deze verklaring van
interbestuurlijke samenwerking is te verbeelden als een piramide: beleidsvorming onderaan het
88