Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

Bestuur of sturing is steeds politiek en het politieke handelen van burgers en particuliere
organisaties veronderstelt dat er gelegenheid is om samen te spreken en te handelen. 110 Die
gelegenheid biedt de geïnstitutionaliseerde politiek en de openbaarheid daarbuiten. Tot de
openbare ruimte behoren die stedelijke plaatsen waar burgerschap invulling krijgt met
ontmoeting, meningsvorming en handelen. Hier heeft beleidsvorming een deliberatief karakter of,
meer reëel: deliberatieve momenten in de beleidsvorming zijn gesitueerd in de openbare ruimte.
Nu kunnen ten aanzien van de empirie enkele verwachtingen worden geformuleerd.
Moeizaam bestuur kan (deels) worden begrepen als een onvolkomen verbinding tussen
verschillende domeinen. Enerzijds houdt dan mogelijk een antagonisme tussen ruimtelijke en
vervoersnetwerken, tussen belevingswaarde en gebruikswaarde en tussen representatieve ruimte
en representaties van ruimte een dusdanige verdeeldheid in stand dat er in bestuurlijke netwerken
onvoldoende verantwoordelijkheid en vertrouwen worden aangewend en/of gegenereerd om
toekomstwaarde voor ruimtelijke praktijken te realiseren (met bijvoorbeeld innovatief,
meervoudig ruimtegebruik). Anderzijds belemmert dan mogelijk een verdeeldheid van
bestuurlijke netwerken (zoals functionele differentiatie in openbaar bestuur of scheiding van
publiek en privaat) een gezamenlijke zoektocht naar toekomstwaarde voor ruimtelijke praktijken,
waardoor onvoldoende verantwoordelijkheid en vertrouwen worden aangewend en/of
gegenereerd om de afstand te overbruggen tussen ruimtelijke en vervoersnetwerken, tussen
belevingswaarde en gebruikswaarde en tussen representatieve ruimte en representaties van ruimte.
Stedelijkheid, pluraliteit en openbaarheid zijn de voedingsbodem voor verbindingen.
Noten
1
Zie voor de betekenis die de Hof van Eden en het hemelse Jeruzalem hebben voor de ruimtelijke inrichting
Glaudemans 2000, 141-143.
2
Zie Verbart 2004, 59.
3
Deze historisch-geografische analyse heeft veel te danken aan Walter Benjamin (1992) en de mensen die
hem navolgden of toch door hem waren geïnspireerd zoals René Boomkens, Marshall Berman, David Harvey,
Allan Pred, Richard Sennett en Richard Wolin. Benjamin vond inspiratie in het werk van Charles Baudelaire,
gedichten waarmee het moderne Parijs is verwoord en waarmee dat beeld van de moderniteit wordt
uitgedragen. Krachtlijnen van dit complex zijn terug te voeren op Karl Marx, zie Marx & Engels 1988, 44. Of
zoals Berman dat weergaf: ‘All that is solid melts into air.’ Zie ook Gregory 1991, 22-23.
4
De hier gebruikte term ‘openbaarheid’ is een synoniem voor Hannah Arendts ‘publieke sfeer’ en wordt
gebruikt omdat hij dichtbij het gewone taalgebruik staat. In bijlage A over politiek handelen wordt het
geografische nonet aangevuld met Arendts taxonomie.
5
Vergelijk met Immanuel Wallersteins wereldsysteemanalyse. Zie Tromp 1995, 411-430.
René Boomkens (1998) noemde de metropool exemplarisch voor de moderniteit. Dit deed hij in navolging
van met name Walter Benjamin, vergelijk Savage, in: Crang & Thrift 2000, 37. Het gaat niet zozeer om
steden in het algemeen maar om metropolen, waaronder als eerste wellicht Parijs. Benjamin situeerde de
141