Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

6 ‘Geconfronteerd met het onderzoek van de historicus en de argumentatie van de filosoof wordt de sage in
haar hoedanigheid van sage alle competentie ontzegd om op geldige en waarachtige wijze over het goddelijke
een uitspraak te doen.’ Vernant 1990, 25.
7 Arendt richtte zich bij de Hellenen op de polis en bij de Romeinen vooral op de stichting van een
samenleving en op de figuur van de overeenkomst. Zie voor een hier relevante schets van de Oudheid
bijvoorbeeld Oosten 2002h, 17-20. Het wat xenofobe karakter van de gemeenschappen binnen de Helleense
samenleving laat zich vergelijken met het onderscheid tussen vriend en vijand dat Carl Schmitt (1976) groot
belang toedichtte voor het begrip van politiek. Hoogers 1999, 199 e.v.
8 Overgenomen uit Hoogers 1999, 81. Paine was wel erg lovend. Benjamin Constant (1988, 307-328) gaf aan
dat de stadstaten van de Klassieke Oudheid kleine gemeenschappen waren waarin voor individuele burgers
maar weinig keuzemogelijkheden bestonden, die weinig sociale mobiliteit vertoonden en een grote mate van
sociale controle kenden. Daarbij hadden burgers een groot aandeel in de publieke zaak. De moderniteit
daarentegen, zo gaf hij aan, kent grootschalige samenlevingen waarin individuele burgers zich meer
bezighouden met de voortbrenging van materiële welvaart, minder aan een publieke autoriteit gebonden zijn
en meer mogelijkheden hebben om hun leven naar keuze in te richten. Constant zag daarmee in beide zowel
voor- als nadelen. Fontana, in: Constant 1988, 18-19. Zie ook Todorov 2001, 157-158. Josiah Ober (2000)
meende echter dat Athene wel liberaal was.
9 Schama 2000; Arendt 1961, 139-141; Heynen 2001, 150. De stichting van een politieke orde roept iets
nieuws in het leven, maar daarbij beroepen actoren zich graag op een inspirerend, zuiver verondersteld
verleden. Bij al het nieuwe willen mensen toch de band met de traditie niet geheel verbreken. Verhoeven
2003, 94.
10 Kateb 1984, 2.
11 Matthijsen, in: Bout 2000, 16-19; Faulks 2000, 112-113.
12 In de meest onwaarschijnlijke situaties kunnen burgers tot politiek handelen komen, bijvoorbeeld in twee
Braziliaanse sloppenwijken. Baiocchi 2003. In hoeverre burgers leken blijven met betrekking tot
beleidsvorming, is overigens een vraag die gesteld kan worden. Vergelijkbaar met de toegenomen kennis en
mondigheid van mensen inzake hun gezondheid, ten overstaan van artsen, is de notie denkbaar van
bureaucratische proto-professionalisering van burgers. Bureaucratische competenties van burgers zijn
bijvoorbeeld besproken in Daemen & Thomassen 1998.
13 Tsao 2002, 118.
14 Glaudemans 2000, 36.
15 Glaudemans 2000, 154-155.
16 Dolan, in: Villa 2000, 262-263.
17 Maurizio Passerin d’Entrèves en Seyla Benhabib zagen in het werk van Arendt een spanning tussen
enerzijds het heroïsche binnen een samenleving waarin individuen excelleren in woord en daad (expressive)
en anderzijds de deliberatie en het gezamenlijke handelen (communicative). Het eerste vatten zij op als niet te
realiseren in de hedendaagse samenleving. Dana Villa betoogde dat Arendt deze aspecten wel evenwichtig
behandelde en bestreed zo, met Richard Sennett, de opvattingen van Passerin d’Entrèves, Benhabib en ook
Jürgen Habermas. Villa, in: Hénaff & Strong 2001, 144-171.
263