Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

- Inspraak- of discussiebijeenkomsten met ambtenaren en politici. Openbaarheid en
transparantie van beleidsvorming blijven niet beperkt tot de periodieke verkiezingen.
- Door deskundigen, al dan niet van buiten het openbaar bestuur afkomstig, ondersteunde
bijeenkomsten voor de vorming en uiting van opvattingen. Bijvoorbeeld met een groupdecision
instrument of in een ontwerpatelier.
Al met al worden in de beleidsvorming het monopolie van het nationale centrum en dat van
partijpolitici en deskundige ambtenaren verbroken. 6 Het ideaal is een open beleidsvorming met
vrije discussie waarin de sterkste argumentatie met de breedste aanhang op de voorgrond treedt. 7
Gaandeweg de beleidsvorming komen de deelnemers aan de discussie tot wederzijds begrip. 8
Inspraak is een ‘[…] georganiseerd proces waarbij in een vroegtijdig stadium aan een
zo representatief mogelijk deel van de direct betrokkenen de mogelijkheid wordt verleend om in
samenspraak met het bestuur te discussiëren over aspecten van het ruimtelijk beleid, waarbij,
binnen redelijke grenzen, het te berde gebrachte van invloed zou kunnen zijn op de uiteindelijk
door de daartoe geëigende organen te nemen beslissing.’ 9 Inspraak onderscheidt zich van
rechtsbescherming, in de eerste plaats door de fasering: bij rechtsbescherming is namelijk het
besluit gekend. In de tweede plaats berust het onderscheid op de actoren binnen het openbaar
bestuur die een rol spelen: inspraakprocessen worden gevoerd door en met ambtenaren en politici
met een uitvoerende rol, zoals wethouders, maar rechtsbeschermingsprocessen worden gevoerd
door en tot politici met een controlerende rol, zoals hiërarchisch meerderen of
volksvertegenwoordigers, en ten overstaan van rechters. Inspraak wordt echter wel ‘preventieve
rechtsbescherming’ genoemd: wie bij de totstandkoming van een besluit zijn stem heeft kunnen
laten horen, zou minder geneigd zijn om zich tegen dat besluit te verzetten. Vanuit een verlangen
naar intensievere participatie wordt soms neerbuigend gesproken over inspraak, maar in bestuur
of sturing kan inspraak een volwaardige praktijk zijn. 10 Wel heeft inspraak een beperkter doel dan
participatie, denk aan het verschil tussen aanpassing en hervorming.
Dat juridische procedures een participatief-democratisch karakter hebben geldt niet
alleen voor geformaliseerde inspraak en voor rechtsbescherming, al zijn legaliteit en rechterlijke
controle in paragraaf 3.1 genoemd als representatief-democratische beginselen. 11 In rechtszaken,
zowel privaatrechtelijke als publiekrechtelijke, roept meestal een individueel rechtssubject de
politieke orde aan en zet die in werking: een verhuurder beroept zich op het BW, een verdachte
beroept zich op het WSv, etc. Daarmee is rechtspraak niet alleen controlerend maar ook
emanciperend. Omdat burgers het initiatief tot rechtspraak kunnen nemen, 12 kan dat een
instrument van ‘zelfregulering’ zijn.
71