Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

negentiende-eeuwse flâneur in de openbare ruimte van de Parijse boulevards. Vergelijk ook Asbeek Brusse
e.a. 2002, 64-66; Roy Willis 1981.
In samenhang met de ontwikkeling van voedselproductiemethoden gingen prehistorische, nomadische
samenlevingen over in sedentaire samenlevingen. De ontwikkeling van voedselproductiemethoden en van
verdere technologie creëerde een (agrarisch) surplus dat ruimte bood aan een nadere arbeidsdeling in de zin
van een politiek regime. De verschillende verschijningsvormen van het politieke regime in Europa, het
feodalisme, kenden een zelfversterkende tendentie waarvan de absolute monarchie het streefbeeld danwel
angstbeeld is geworden: dorps- en stamhoofden werden vorsten, vorsten werden grotere vorsten. De
aristocratische concentratie verliep middels territoriale integratie. (Dergelijke geografische schaalvergroting
tonen ook andere moderniseringsbewegingen die worden gedreven door arbeidsdeling. Denk aan
internationale handel, het ontstaan van multinationals.) De combinatie van een sedentaire elite en geografische
schaalvergroting brengt relaties tussen centra en hun periferie met zich mee. Zo ontwikkelden steden zich in
de moderniteit als economische, politieke en culturele centra. De beweging waardoor aristocratische
samenlevingen burgerlijke samenlevingen werden, versterkte nog de kracht van de stedelijke centra:
hoofdstad en satellieten verlichtten het land. Vanuit de steden werden netwerken van politie, onderwijs, wegen
en andere collectieve voorzieningen uitgebouwd totdat zij het nationale territoir dekten. Zie bijvoorbeeld
Uyttenhove 1990a-b. Zeker de Franse revolutionairen namen hun land in een steviger houdgreep dan ooit de
koning. Voor de koloniën van de natiestaten gold in zekere zin hetzelfde.
6 Het Hollandse platteland raakte op de steden betrokken doordat bewoners sinds de helft van de veertiende
eeuw zeeman werden op vanuit de steden zeilende schepen; in de zogenoemde Gouden Eeuw gingen de
handelsgewassen op dit platteland een belangrijke rol spelen. Van de Ven 1996, 119. Zie ook Asbeek Brusse
e.a. 2002, 22; Kromhout 2003.
7 Van der Woud 1987, 151.
8 Processen van natievorming en mondialisering kennen in dit opzicht dus een zekere homogenisering, maar
dat is in wezen een schaalvergroting tot een niveau van samenleven dat veel meer diversiteit omvat en
individuele keuzen toelaat dan traditionele, cultureel homogene, locale gemeenschappen.
9 Van der Woud 1987. Ed Taverne (2001, 6) sprak van ‘[…] het stedebouwkundige ideaalbeeld van “Holland”
als voorbeeld van een, in Europees verband, unieke geografische ruimte die sterk verstedelijkt is. En waar het
stadsleven sedert eeuwen cultureel bezit heeft genomen van het cultuurlandschap.’
De ruimtelijke-ordeningstraditie van Nederland is niet onbekend in de wereld en kan beschouwd worden als
een cultuurgoed. Ed Taverne betoogde tijdens de Nieuwjaarsconferenc(i)e van Habiforum, op 9 januari 2002
in het Werktheater te Amsterdam, dat dat niet omwille van het stedelijke karakter van die traditie kan zijn,
beroemd zijn immers de buitenstedelijke polders en Deltawerken. Het ruimtelijke-ordeningsbeleid na de
Tweede Wereldoorlog typeerde Taverne als anti-stedelijk: spreiding is het doel. Zie ook Hidding & Teunissen
2002, 307. De aandacht voor steden, de rijksoverheid benoemde stedelijke knooppunten, sleutelprojecten en er
werd na een staatssecretaris in het volgende kabinet-Kok zelfs een minister voor Grote Steden- en
Integratiebeleid benoemd, is dus recent. Burgers eisen die aandacht ook op voor hun steden. Het openbaar
bestuur kan een stad niet meer (louter) benaderen vanuit een kwantificerende volkshuisvesting, de groeiende
locale partijen benadrukken het thema van de leefbaarheid.
142