Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

niet zien als individuele ambtsdragers van de politiek, maar als representanten van
gemeenschappen.’ 78
A.4 Besluit
In subparagraaf 6.3.1 is innovatie behandeld en dat is, zoals reeds in noot 82 werd aangegeven,
een arendtiaans thema. Innovatie kan worden opgevat als vernieuwing van mensen en hun wereld,
door mensen en temidden van mensen. Die grove omschrijving past ook Hannah Arendts
‘nataliteit’. Nataliteit (natality) is bij haar ontisch (geboortigheid), 79 ontologisch en existentieel
(geboortelijkheid). Vanuit het fysiek of biologisch gegeven formuleerde ze een beginsel: mensen
zijn wezenlijk beginners. Mensen zijn beginners omdat elk mens opnieuw op de wereld wordt
gebracht en daar zijn plaats krijgt en inneemt die uniek is maar steeds temidden van en met
anderen. Mensen zijn ook beginners omdat elk mens beschikt over het vermogen om iets nieuws
te beginnen. In verhouding tot dat beginsel is innovatie instrumenteel.
Het hebben van een plaats in de wereld, 80 temidden van en met andere mensen, is een
ruimtelijke conditie. Het samenleven van verschillende mensen (pluraliteit) en de weloverwogen
regeling van hun betrekkingen in politiek handelen zijn idealiter stedelijk. Met Arendt is het
archetype van de stad en haar publieke sfeer, dat wil zeggen de Helleense polis, te gebruiken als
inspiratiebron voor de laatmoderne stad. Dan gaat het erom bij (ruimtelijke) ontwikkelingen een
evenwicht te vinden waarbij de stad haar diversiteit en openbaarheid behoudt, waarin mensen
worden gestimuleerd om hun verantwoordelijkheid voor de wereld op zich te nemen en om
vertrouwen te stellen in elkaar en in de toekomst. 81
Noten
1
Voor meer over Arendts methodologie zie Disch 1993.
2
De ideeën van de republikein Arendt en de liberaal Isaiah Berlin over pluraliteit en politieke orde staan niet
ver van elkaar en geen van beide stemde in met de onverzoenlijke kant van het zionisme in Palestina/Israël,
maar Berlin nam Arendt haar oordeel dat de joden te passief waren onder de Duitse vervolging bijzonder
kwalijk. Ignatieff 2000, 192, 198, 253-254. In tegenstelling tot Arendt meende Berlin ook niet dat politiek
handelen van grote betekenis is of dient te zijn in het leven van elk individu. Ignatieff 2000, 227, 230. Walter
Laqueur (1998) gaf een overzicht van Arendts tekortkomingen in haar analyses van politieke actualiteiten.
3
Een aantal lezingen van Arendt, namelijk de Lectures on Kant's Political Philosophy, kan evenwel gedacht
worden als het derde deel.
4
‘Oh, if only we could simply begin, as Pooh said, at the beginning.’ Overgenomen uit Stake 1995, 125.
Leerzaam is overigens Tyerman Williams 2000.
5
Oosten 2002h, 17-18.
262