Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

‘Hoe meer een samenleving moderniseert, hoe meer een straat tot doorgangsruimte voor het verkeer wordt en
het karakter van leef- en speelruimte verliest. Kinderen, zo die nog aanwezig zijn, spelen er niet of zelden
meer, volwassenen praten en roddelen er niet meer, het jaarlijkse buurtfeest op koninginnedag wordt er niet
meer gevierd.’ 21
6.1.3 Openbaarheid
De Europese stad ontleent veel van haar waarde aan de verwevenheid van stedelijkheid en
openbaarheid. 22 Uit het stedelijke, veelzijdige en openbare leven dat ontstond in de moderniteit
ontwikkelde zich onze eigentijdse democratie. 23 De historische situaties van verlichte, semiopenbare
salons waar ook het politieke leven werd besproken en van een speaker’s corner waar
zich een publiek verzamelde om de uiting van meningen mee te maken, illustreren deze
verhouding. 24
Onder leiding van Georges-Eugène Haussmann werd Parijs in de jaren vijftig en zestig
van de negentiende eeuw getransformeerd; de openbare ruimte van de stad kreeg (een nieuwe)
vorm. De moderne stad, zowel Parijs als andere steden, heeft ongeveer een eeuw lang
gefunctioneerd, is ongeveer een eeuw lang als zodanig ervaren. In de ruimtelijke investeringen
van de tweede helft van de twintigste eeuw kan een volgende golf van herontwikkeling worden
gezien. De stad van Haussmann werd op haar beurt getransformeerd. Dan laat zich de vraag
stellen of er nog ruimte is voor Walter Benjamins flâneur (zie noot 5). Van welk leven is de
ruimtelijke inrichting de uitdrukking en welk leven staat de ruimtelijke inrichting toe? In de
moderniteit is de neiging ontstaan en toegenomen om de openbare ruimte op te vatten als
afgeleide van beweging. 25 De openbare ruimte dient het verkeer en is niets dan restruimte tussen
enerzijds een openbaar-vervoershalte of parkeerplaats en anderzijds de woning of het
kantoorgebouw. ‘Through the reshaping of landscapes, flâneur-ing in the open air, which is one of
the attractions of any town, becomes nearly impossible, with the growing number of cars and
highways.’ 26 Het gemobiliseerde leven verplaatst zich gehaast danwel onthecht, per personenauto,
door de collectieve (stedelijke) ruimte. Ook daar waar een plaats niet aan een stroom is ten onder
gegaan heeft die plaats nog zelden een generatief vermogen. Ruimte die hoofdzakelijk aan
vermaak ten dienste staat biedt meer een afleiding, roes of verdoving dan dat ze de gebruiker
activeert. 27 Mona Abaza constateerde dat de overdekte winkelcentra van Caïro desalniettemin
sociale en in potentie publieke functies vervullen en betekenissen hebben, al zijn die centra streng
beveiligd tegen armen en dieven. 28 De openbare ruimte verdient behalve technisch beheer gericht
op het goed functioneren als tussenruimte ook een zekere liefde: de openbare ruimte heeft
namelijk een waarde die intrinsiek is of die het dagelijks gebruik overstijgt. 29 Het is in de
openbare ruimte dat mensen die vreemden voor elkaar zijn elkaar ontmoeten en onderling een
passend gedragspatroon ontwikkelen. Gedachtenuitwisseling tussen vreemden is een
121