Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

ationalisering, ook voor Weber, de kern is van deze mentaliteit en dat dit denken in de moderniteit
onontkoombaar is. Zie ook O’Neill 1986.
De parlementaire democratie verloor in West-Europa in de jaren dertig van de twintigste eeuw veel van haar
gezag doordat het in diverse staten moeilijk of onmogelijk bleek om een stabiele regering te vormen die vrede
en welvaart garandeert. Desalniettemin wordt er in West-Europa in de nationale staten en in de Europese Unie
gewerkt aan een toekomst met bureaucratie en parlementaire democratie.
3
‘Aan het inzicht dat ruimtelijke ingrepen gelijktijdig een antwoord moeten geven op verschillende, deels
tegenstrijdige, vragen zijn bestuurders en planners wel gewend. Dat de complexiteit van met elkaar
vervlochten geraakte probleemvelden zoals milieu, ruimtelijke planning, economie en transport zo groot is
geworden, dat geen der partijen meer in staat is tot een visievorming die de toets der kritiek kan doorstaan is
voor velen evenwel schokkend. […] Het besef dat geen der overheidsorganisaties voldoende
sturingsmogelijkheden heeft om bevredigende ruimtelijke ontwikkelingen te bewerkstelligen heeft een
zoektocht op gang gebracht naar nieuwe bindende concepten.’ Klaassen & Teisman 1997, 41.
4
Geert Teisman (1998a, 5) stelde in het voorwoord bij de derde druk van zijn dissertatie: ‘Velen hebben het
gevoel dat de huidige besluitvorming niet voldoet. Er wordt gezocht naar nieuwe manieren van
besluitvorming. Enerzijds is de vernieuwing gericht op versnelling, anderzijds op het verkrijgen van gedragen
oplossingen.’ (In dit onderzoek worden ‘besluiten’ omwille van de bestuursrechtelijke betekenis opgevat als
formele beslissingen. Anders dan bij Teisman wordt het procesverloop waarin besluiten tot stand komen niet
aangeduid als ‘besluitvorming’ maar als ‘beleidsvorming’.) Auteurs gebruiken verscheidene benamingen voor
deze varianten. De eerste variant wordt wel benoemd als traditioneel, government of bestuur, centraal,
verticaal of hiërarchisch, juridisch of economisch, instrumenteel, en de tweede variant als nieuw, governance
of sturing, decentraal of subsidiariteit, horizontaal of onderhandelend of coproductie, sociaalwetenschappelijk,
communicatief. Kalders e.a. 2004; Weggeman 2003, 1-2, 68, 85-86; Pollitt 2003, 52;
Puylaert e.a. 2003, 30-32; Oosten 2002g, 165. Zie ook Wiggers-Rust 1999, 21, 25. Vergelijk WRR 2002, 249;
Hertogh e.a., in: Hertogh e.a. 1998, 9. Vergelijk ook Bart Wissinks (2000) gebruik van het onderscheid tussen
organisatie en institutie. Met betrekking tot toezicht maakten Philip Eijlander e.a. (2002, 19-22, 34-36)
onderscheid tussen legalisme en pragmatisme: strikte normering en handhaving respectievelijk
maatschappelijke autonomie, zelfregulering en gedogen. Igno Pröpper en Deanneke Steenbeek (1999, 47 e.v.)
onderscheidden bestuursstijlen op een wijze die vergelijkbaar is met rationelisering en samenwerking. Zij
onderscheidden namelijk de categorie niet-interactieve bestuursstijlen (gesloten autoritaire, open autoritaire en
consultatieve stijlen) en de categorie interactieve stijlen (participatieve, delegerende, samenwerkende en
faciliterende stijlen). Bovens e.a. (2001, 173-181) maakten onderscheid tussen technisch en sociaal
management in organisaties.
5
Zie Huitema 2002a, 50-55. Rationalisering omvat ‘feitenpolitiek’ en ‘normenpolitiek’, die Johan Weggeman
(2003) onderscheidde van ‘waardenpolitiek’. Zie ook In ’t Veld 2000. Rationalisering of modernisering in het
algemeen veronderstelt arbeidsdeling (denk aan Adam Smith), verwetenschappelijking (denk aan René
Descartes), professionalisering (denk aan Max Weber) en formalisering (denk aan codificatie van recht).
6
Christopher Pollitt (2003, 34, 38, 47-48, 67-74) wees erop dat rationalisering van bureaucratie tot dusdanige
fragmentatie kan leiden dat in het openbaar bestuur vervolgens nieuwe mechanismen van functionele
integratie worden gecreëerd.
25