Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

2 Methodologische verantwoording
Voorafgaand aan de beantwoording van de (sub)deelvragen biedt dit hoofdstuk een
methodologische verantwoording. Nadat in paragraaf 2.1 wetenschapsfilosofische paradigma’s
kort zijn behandeld, wordt in paragraaf 2.2 een standpunt bepaald. Het onderzoek is verricht
vanuit een constructivistisch perspectief. De aard van het ruimtebegrip is een eerste reden om dit
perspectief te hanteren: het is verhelderend om ruimte op te vatten als een construct. In
subparagraaf 2.2.3 wordt met het beeld van Venetië een krachtig voorbeeld geboden van ruimte
als construct. Het voorbeeld toont met name hoe historische of economische ontwikkelingen
kunnen doorwerken in onze ervaringswereld.
Volgend op de standpuntbepaling wordt in de paragrafen 2.3 en 2.4 uitwerking gegeven
aan de opzet van het onderzoek en vooral de empirische component daarvan. Het onderzoek is
toegespitst op de organisatie en interactie van actoren in beleidsprocessen op het raakvlak van
ruimtelijke ordening en van verkeer en vervoer. Dat wordt onderzocht in twee situaties die in het
zevende en het achtste hoofdstuk worden weergegeven.
2.1 Divergentie in wetenschap
Wetenschap wordt gekleurd door uiteenlopende ideeën over de aard van de werkelijkheid en over
de aard van de relatie tussen waarnemer en empirie. Omdat die ideeën het onderzoek beïnvloeden,
behoort het benoemen en toelichten van die ideeën tot de methodologische verantwoording die
inherent is aan wetenschap. Gemeenschappen van wetenschappers functioneren volgens regels en
verwachtingen. 1 Verschillende ideeën over de aard van de werkelijkheid (ontologie) en over de
aard van de relatie tussen waarnemer en empirie (epistemologie) structureren die regels en
verwachtingen. De wetenschapsfilosofische posities kunnen worden gevat in vier paradigma’s:
idealisme, positivisme, constructivisme en kritische theorie. 2 Deze paradigma’s worden voor wat
betreft ontologie en epistemologie in het navolgende besproken. De concretere methodologie
komt aan bod in de paragrafen 2.3 en 2.4. 3
2.1.1 Idealisme
Wetenschap was idealistisch van karakter gedurende het merendeel van de menselijke
geschiedenis. Nog steeds is met name de natuurrechtsleer erg invloedrijk. 4 Het idealisme gaat uit
van een metafysica, meestal een set theologische stellingen. Het ontologische uitgangspunt is dat
de wereld om ons heen werkelijk bestaat maar dat deze buiten onze wereld, bij God, een
oorsprong vindt. Het epistemologische uitgangspunt is dat wij mensen kennis nemen van de
wereld om ons heen op de wijzen waarop dat met de ons gegeven capaciteiten mogelijk is (en in
de mate die de theologie toestaat, zou een seculiere criticus hieraan toevoegen).
29