Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

uiten, bespreken en bijstellen van opinies tot gerijpte, gedeelde ideeën waarop besluitvorming
gebaseerd kan worden. De meningsvorming vergt gelegenheid om te leren van anderen, van
elders, van voorheen en voor later. Dat maakt dat toegankelijkheid voor en aanwezigheid van
verschillende mensen, universaliteit, geheugen en visie van belang zijn voor openbaarheid.
6.1.2 Stedelijkheid en pluraliteit
De typische moderne ruimte en zeker de laatmoderne ruimte is stedelijk. De vorm van de stad is
in toenemende mate aan verandering onderhevig en dat heeft consequenties voor wat de stad
biedt: ruimte voor pluraliteit en voor openbaarheid. De postindustriële stad komt in deze
subparagraaf al aan bod en dit type wordt verder behandeld in paragraaf 6.2.3 over netwerken.
In de negentiende en de twintigste eeuw zijn steden uitgegroeid tot centra van
natiestaten en hebben Westerse natiestaten zich opgeworpen als mondiale centra. De
modernisering gaat gepaard met wereldwijde verstedelijking, in de zin dat plaatsen worden
opgenomen in netwerken waarvan de Westerse metropolen de voornaamste knopen zijn. 5 De
rurale gebieden die nog niet eerder door modernisering en verstedelijking waren meegezogen, met
bijvoorbeeld een overstap naar handelsgewassen, 6 werden in deze eeuwen ontsloten. Een
treffende illustratie is dat Franse gendarmes in Nederland de versperringen van plattelandswegen
verwijderden, versperringen die de locale bewoners gebruikten om tol te heffen: de moderne,
stedelijke samenleving kon niet dulden dat haar verkeer werd gehinderd door achtergebleven
boeren. 7 De stedelijkheid van de Lage Landen betreft niet alleen de ruimtelijke configuratie, maar
ook en vooral de mentaliteit van de bevolking. De culturele oriëntatie van plattelandsbewoners
verschilt niet veel meer van die van stedelingen. Er zijn in stad en land dezelfde kranten, uniforme
curricula in de scholen en al eendere televisiezenders. 8 Het platteland dat Auke van der Woud
heeft geschetst bestaat niet meer. 9 Het gehele landschap is nu op de stad betrokken. 10
Van oudsher was de stad de tegenpool van het platteland en kon de ruimtelijke kwaliteit
van zowel de ene als de andere sfeer worden geduid ten opzichte van de ander. Dat deze polariteit
wegvalt, heeft als consequentie dat de stedelijke samenleving ruimtelijke kwaliteit in de
stedelijkheid zelf dient te zoeken. Zoals in dit hoofdstuk wordt aangegeven, omvat die stedelijke
kwaliteit pluraliteit en openbaarheid. De overweging dat steden functioneren als bron van
creativiteit en als milieu voor innovatie is een reden voor positieve waardering van stedelijkheid. 11
De tegenstelling tussen zogenoemde rode en groene bestemmingen draagt weinig bij tot beleid dat
effectief ruimtelijke kwaliteit behoudt of ontwikkelt. 12 Het toenmalige Nederlandse kabinet heeft
dan ook veel kritiek gekregen op de rode contouren die het voorstelde in de vijfde nota over de
ruimtelijke ordening. Toch is stedelijkheid niet vanzelfsprekend en is dus enig beleid wenselijk. 13
Indachtig subparagraaf 2.2.2 is wellicht veeleer de betekenisloze ruimte of de non-ruimte van de
laatmoderne periferie of suburb op te vatten als het tegendeel van stedelijkheid. 14 Wanneer
119