Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

gaan). Mensen die niet aan een plek waren gebonden en zich voortdurend verplaatsten, hadden
een bedenkelijke reputatie of toch een marginale positie: chirurgijns, handelsreizigers, zeelui,
circusartiesten, zigeuners. Traditionele gemeenschappen hadden te vrezen voor stromen die over
hen heen konden komen, die hen konden ontwortelen, of dat nu een passerende legermacht was of
een volksverhuizing. Na de Middeleeuwen, met de modernisering, werd zich verplaatsen meer
normaal. De moderne mens is graag pionier en avonturier. In de laatmoderniteit is mobiliteit zelfs
een norm, wie thuis blijft doet niet mee en telt niet mee. 71
In het activiteitendomein van de ruimte is de oorspronkelijke beleving gesitueerd, de
ervaring van de mens die leeft op zijn plaats. In de cultuur en haar organisatie, het
activiteitendomein van het bestuur, leefde geen toekomstwaarde die voorbijging aan de
leefomgeving en ervaringswereld. De ruimtelijke praktijken onderhielden dan ook de plaats, de
mensen en hun ervaring. Door modernisering krijgt het activiteitendomein van het vervoer een
grotere betekenis. Uiteindelijk heeft de stroom niet langer een van de plaats afgeleide betekenis,
maar een zelfstandige betekenis. Dan is ruimte minder een plaats die wordt beleefd en meer een
locatie (een bron, een bestemming, een tussenstop, een afzetmarkt) die wordt gebruikt. Het leven
van moderne mensen is nog weinig één met hun fysieke leefomgeving. Voor het individu staat de
ruimte buiten de verworven identiteit en de ruimte is ondergeschikt: ruimte wordt zo
gemodelleerd dat die de geconstrueerde identiteit uitstraalt en bevestigt. Het individu onderkent
dan in de collectieve ruimte niet zozeer met anderen gedeelde betekenissen alswel dat voor het
individu de collectieve ruimte een etalage is waar hij zich toont aan een geselecteerd publiek.
Een huis kan de omslag in betekenissen van ruimtelijke kwaliteit illustreren. Het
traditionele huis werd bepaald door de aard van de agrarische economie en de locale
omstandigheden en gebruiken (ruimtelijke praktijken), bijvoorbeeld een hut in een kring op droog
zand, met een collectieve veeschuur en hal voor samenkomst, en dat huis maakte zijn bewoner tot
deelgenoot van het dorp en de stam of het volk (representatieve ruimte), bijvoorbeeld door een
huisaltaar gewijd aan een tribale voorouder of regionale god. Het moderne huis kan los staan van
de activiteiten van zijn bewoner, een Brit kan een aandeel hebben in de exploitatie van een
Argentijns landgoed ver weg van zijn Engelse buitenhuis (ruimtelijke praktijken) en hij kan zijn
huis laten ontwerpen naar de ideeën van een antroposofisch architect die in bepaalde Franse
kringen erg in de mode is (representaties van ruimte). Wellicht maakt het Engelse huis deel uit
van een omheind landschap met villa’s en sportfaciliteiten dat onder verwijzing naar
natuurbehoud door het openbaar bestuur wordt gevrijwaard van de eenvoudige woonwijken waar
de stedelijke bevolking in de regio om vraagt.
Over kapitalisme, schaalvergroting en hedonisme is hier geen waardeoordeel uit te
spreken, maar er is wel op te wijzen dat het tot verbruiksartikel maken van ruimte duurzame
ontwikkeling belet en dat het exclusief maken van ruimte de kansen op synergie vermindert. Van
132