Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

openbare ruimte in de stad een sterk ideologisch karakter had en vrijwel permanent onder overheidstoezicht
stond. Hierdoor verschoof de openbare ruimte steeds verder naar de marge van de publieke belangstelling en
verloor zijn functie als plaats van sociale communicatie voor de bevolking. De gewone mensen vormen
micro-gemeenschappen, treffen elkaar in de keuken of in volkstuintjes buiten de stad. Er ontstaan “particuliere
openbare ruimten”, tijdelijke provisorische ontmoetingsplaatsen – stedelijkheid in de reageerbuis.’ Hrbán &
Vasicák 2001, 81-82. Mensen kunnen een ruimte niet helemaal als openbaar ervaren wanneer ze zich in die
ruimte niet vrij voelen. Openbare ruimte draagt tegelijkertijd bij aan vrijheid.
20
La Défense kent wel een succesvol ‘gewoon’ winkelcentrum en biedt uiteraard een perfect decor voor de
Arc de Triomphe aan de zichtas over de Avenue des Champs Elysées.
21
Zijderveld 1983, 45.
22
Zie bijvoorbeeld Van Aalst & Ennen 2002; Van der Wouden, in: Van der Wouden 1999, 9-13.
23
Boomkens 1998, 272-286, 380, 388.
24
In het vierde hoofdstuk is aangegeven dat Hannah Arendt de Klassieke agora als plaats van openbaarheid
voorhield. Zie ook bijlage A over politiek handelen.
25
In het vervolg van deze studie wordt nader besproken hoezeer vervoersnetwerken en stroom de
(laat)moderniteit domineren. Deze idee sluit aan op het inmiddels vertrouwde beeld van het leven als
ontworteld, gehaast en vluchtig: de moderne mens wil namelijk de beknellende traditie achter zich laten en de
ideale toekomst tegemoet snellen. Bijvoorbeeld Karl Marx en Friedrich Engels (1988) hanteerden
herhaaldelijk de begrippencombinatie ‘moderne productie- en verkeersmiddelen’. Ook Walter Benjamin
(1992, 15) heeft kennelijk ingezien dat de ruimtelijke inrichting van de stad, met name Parijs, meer dan
voorheen in het teken van de ‘doorgang’ kwam te staan.
26
Abaza 2001, 100. In dit licht bezien valt het op dat Stefan Devoldere (2003) aangaf dat in de Vlaamse
periferie stedelijke functies ontstaan voor met name automobilisten. Parkeerstroken krijgen met een vuilnisbak
en een brievenbus, diverse automaten en zeker met een kledingcontainer een stedelijk en zelfs openbaar
karakter. De automaten bedienen het stedelijke vierentwintig-uursleven en de kledingcontainer stelt de ‘ander’
aanwezig.
27
Metz 2002; Van Aalst & Ennen 2002, 16, 41.
28
Abaza 2001. Vergelijk Goss 1993.
29
Vergelijk Sennett 1992, 14.
30
De mogelijkheid van confrontatie wordt meegegeven aan het ruimtelijke ontwerp in Doron, G.M. (2002)
Zonder titel, Een antwoord op Richard Rogers, Archis, nr. 2, pp. 41-44.
31
Hajer & Reijndorp 2001. H+N+S gaf aan dat bij openbare ruimte het gebruik prevaleert boven eigendom.
Hoekstra e.a. 2002, 40.
32
Zie Konijnenbelt, in: Van der Wouden 1999, 95-103; Teeuwen 2001; Evers 2001.
33
Fisher 1995, 591-593, 625-627.
34
Evers 2002.
35
Hajer & Reijndorp 2001, 14, 134. Zie ook Nio 2002b, 10; Boomkens 2002, 12.
36
Bernard Colenbrander (2001) is door de redactie van Stedebouw & Ruimtelijke Ordening aan de bespreking
van de verse vijfde nota over de ruimtelijke ordening gezet. Hij had kritiek op het gebruik van de
geografische-lagenbenadering die onderscheidt tussen ondergrond (geologie en met name water), netwerken
144