Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

noodzakelijke voorwaarde voor democratie en ‘beschaafd’ gedrag ten aanzien van vreemden is
een opstap naar de rechtsstaat.
Openbare ruimte is een noodzakelijk deel van de publieke sfeer, maar het publieke is
ook daarbuiten te vinden: bijvoorbeeld thuis, met een politieke discussie aan de eettafel. Het
begrip ‘openbare ruimte’ duidt op een meestal fysieke ruimte die een gebruik kent van
verschillende (groepen) mensen, een collectieve ruimte. Tussen die verschillende mensen,
vreemden van elkaar, heeft er een confrontatie of ontmoeting plaats. Openbare ruimte is zo veilig
dat er ontmoeting en dialoog kunnen plaatshebben, maar niet zo steriel dat een confrontatie met
niet-dominante opinies, met sociaal-economische marginaliteit en zelfs met deviant of crimineel
gedrag er uitgesloten zijn. De pluraliteit die eigen is aan openbare ruimte kan gestimuleerd
worden door de vestiging van verschillende voorzieningen op één locatie en door meervoudig
gebruik van gebouwen of terreinen zoals Habiforum dat voorstelt (zie subparagraaf 6.3.3). 30
Wanneer de betekenis van openbaarheid aan een plaats is gegeven, zal die plaats doorgaans een
divers publiek blijven aantrekken. Hoewel openbare ruimte voor eenieder toegankelijk is en dient
te zijn, kan een openbare plaats bij uitstek het sociaal-culturele territorium zijn van één of enkele
groepen, bijvoorbeeld van een leeftijdsgroep als peuters of een subcultuur als van skaters.
Voor hetzelfde begrip ‘openbare ruimte’ hanteerden Maarten Hajer en Arnold
Reijndorp de term ‘publiek domein’ omdat zij meenden dat de term ‘openbare ruimte’ het
particulier eigendom van publieke plaatsen uitsluit. 31 Bij het hier gebruikte begrip is openbare
ruimte idealiter publiek eigendom, maar openbare plaatsen kunnen ook in semi-publieke of
private handen zijn. In het laatste geval dient de wijze van beheer kritisch te worden bezien. 32
Behalve voor de vraag wie de kosten draagt van schoonmaak, herstel, beveiliging en dergelijke, is
het juridische raakvlak van publiek en privaat van belang inzake de vrijheid van meningsuiting.
Het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten van Amerika heeft bijvoorbeeld in 1980 in het
arrest PruneYard Shopping Center versus Robins bepaald dat vrije meningsuiting (free speech)
een inbreuk mag zijn op eigendomsrecht. 33 De mate van toegankelijkheid die in de Verenigde
Staten wordt verlangd van winkelcentra is evenwel een aangelegenheid voor de deelstaten zodat
er aan de constitutionele mogelijkheden op uiteenlopende wijzen invulling wordt gegeven. 34
122