Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

Staat en gemeenschap (cel 3a)
Bij het kenmerk van een abstracte staat is te noemen dat het nationale bestuur de regio niet een
visie oplegt. Wel wordt bij de grensoverschrijdende relaties duidelijk dat de rijksoverheid de idee
van de soevereine, nationale staat belichaamt, zelfs wanneer het nationale bestuur eraan meewerkt
om de landsgrens minder een barrière te laten zijn. De afzijdigheid van het nationale bestuur
inzake de ontwikkeling van de regio laat ruimte aan de provincies om een actieve rol te spelen. De
provincies aanvaarden inderdaad een rol, maar ook zij dragen niet eenduidig of krachtig een visie
uit. De provincies organiseren overleg in bestuurlijke netwerken, zij treden vooral op vanuit hun
formele positie.
Bij het kenmerk van een vitale politieke gemeenschap is alleen het verzet tegen
ontpoldering te noemen, een reactie die is gebaseerd op de Zeeuwse identiteit. Dat verzet wordt in
subparagraaf 8.5.2 nader geduid. De deskundigen van waterstaat en natuurbeheer voorzagen de
afwijzende reactie vanuit de gemeenschap op hun ideeën over ontpoldering.
Dat de visie op de regio weinig scherp is verwoord, staat de sectoren toe om zich
afzonderlijk te ontwikkelen. Dat geldt met name voor verkeer en vervoer, de sector met de meest
krachtige eigen dynamiek. De pogingen om ontwikkelingen op elkaar af te stemmen, zoals met
afbakening van het grootstedelijk gebied en aanwijzing van een regionaal stedelijk netwerk,
hebben geen direct resultaat.
Top en basis (cel 3b)
Bij het kenmerk van centraliteit en hiërarchie zijn die aspecten van de situatieschets te noemen
waarbij bevoegdheden en zeker de soevereiniteit van het nationale bestuur zich lieten voelen. Bij
het kenmerk van subsidiariteit en horizontaliteit zijn die aspecten van de situatieschets te noemen
waarbij locale actoren op de voorgrond traden, zeker indien zij beleidsopgaven integraal opvatten.
Multilateraal overleg tussen nationale besturen en decentrale verlangens en acties
botsten op elkaar inzake de waterkwaliteit van de Maas (zie noot 46). Het overleg werd verstoord
door een buitendiplomatieke actie: zeventien gemeenten aan de Maas, de gemeente Rotterdam en
drinkwaterbedrijven hoopten buiten het rijk om met de stroomopwaarts gevestigde industrie een
convenant te kunnen sluiten om vervuiling te verminderen en daarbij schuwden ze gerechtelijke
stappen niet. 74 Voor hen duurde het overleg tussen de staten te lang. In Wallonië zette het
initiatief kwaad bloed en het Nederlandse rijk werd de actie verweten. In de politieke cultuur van
Frankrijk en België is het niet goed denkbaar dat decentrale publieke actoren zo eigenzinnig
opereren, noch dat het nationale bestuur niet in de positie zou zijn om zulke initiatieven in de
kiem te smoren.
De rijksoverheid ondervond zelf hinder van een aantal andere gemeenten: locale
besturen die geen heil zagen in (de stort van mogelijk vervuild) opgebaggerd slib en aangetaste
204