Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

vanzelfsprekend gebruik maken van die status noemen we vrijheidspraktijken.’ 30 Volgens deze
auteurs wordt vrijheid voortgebracht wanneer burgers competent omgaan met pluraliteit.
Contracttheoretici stelden dat het ongebonden collectief van individuen een
samenleving kan vormen en een staat stichten waarbinnen de macht over de samenleving wordt
uitgeoefend (zie subparagraaf 3.2.2). Het volk kan, nog steeds met het oog op de democratische
rechtsstaat, de soevereiniteit niet in eigen handen houden daar dit een eenheid impliceert en geen
pluraliteit. Het belang van pluralisme werd door ondermeer Arendt en Crick benadrukt. Op de
eenheid van een soeverein volk dat wordt bestuurd door de algemene wil (volonté générale) kan
een demagoog vat krijgen om een tirannie te vestigen; denk aan de Gleichschaltung van Adolf
Hitler. Alexis de Tocqueville wees na zijn studiereis door de Verenigde Staten van Amerika in De
la démocratie en Amérique op de nare consequenties van een almachtige publieke opinie en van
conformisme. De Founding Fathers van de Verenigde Staten begrepen dat al en richtten zich op
pluraliteit, 31 al is het de vraag in hoeverre in de Amerikaanse samenleving dit begrip voortleeft.
Behalve dat een tirannie dreigt, kan de eenheid van een soeverein volk evenzeer vervallen tot
anarchie. 32
Politiek handelen kan niet samenvallen met de soevereiniteit die aan de staat kleeft. In
de democratische rechtsstaat wordt de almacht dan ook opgedeeld in de posities van verschillende
organen en slapende gehouden. De almacht van soevereiniteit kan zich laten gelden bij de
stichting van de staat en bij calamiteiten, maar buiten die omstandigheden is politiek handelen
geboden. Met betrekking tot de stichting zei Crick: ‘The fact of government must exist, both
historically and logically, before the condition of politics.’ 33 Vergelijk hoe Niccolò Machiavelli
enerzijds in Il principe de machtsverwer-ving door de soeverein behandelde, ander-zijds het
bedrijven van politiek in de republiek in Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio. De Romeinse
republiek verving bij grote dreiging de twee consuls voor een periode van maximaal zes maanden,
genoeg voor een militaire campagne, door een alleenheersende dictator. ‘I claim that republics
which, when in imminent danger, have recourse neither to a dictatorship, nor to some form of
authority analogous to it, will always be ruined when grave misfortune befalls them.’ 34 De
opschorting van de democratische rechtsstaat om aan een bedreiging het hoofd te bieden houdt
een risico in. De wet waarmee de Rijksdag Hitler alle macht in handen gaf, is een naar voorbeeld
van zulk een opschorting. Onzekerheden zijn evenwel inherent aan het menselijke bestaan.
Het bestaan van ruimte om te handelen vergt dus een diffuus soevereiniteitsbegrip. De
noties van volkssoevereiniteit en sociaal contract kunnen dat begrip wat lijn geven, waarmee een
verwijzing naar Gods almacht en Gods wil niet nodig is. Arendt gaf aan dat de Amerikaanse
Founding Fathers zich, oppervlakkig misschien, toch tot de religie richtten omdat zij wel konden
aanvoelen en begrijpen wat een moderne basis van legitimiteit is, maar dat nog niet onder
woorden konden brengen zonder daarbij traditionele termen te gebruiken. 35 Overigens vormt
254