Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

Totalitarianism uit 1951 is een verwerking van haar beleving van de Tweede Wereldoorlog en
van de shoah en het is een analyse van de moderniteit. Het boek toont duidelijk haar
geesteswetenschappelijke aanpak: ze verklaarde niets, in causale, deterministische zin en ze
trachtte daarentegen zoveel mogelijk om dingen inzichtelijk te maken. 1
In 1933 keerde Arendt zich af van Heidegger en eigenlijk van de gehele (Duitse)
intellectuele traditie. Na de oorlog echter verzoende ze zich met haar geliefde leermeester, in
persoonlijke zin, en dan nuanceerde ze de eerst ook door haar verguisde betekenis van zijn werk.
Later onderzoek naar Heideggers politieke positie in de jaren dertig stelde haar in veel van die
nuancering in het ongelijk. Haar mens- en maatschappijbeeld zette ze het meest aansprekend
uiteen in The Human Condition uit 1958, waarbij zij ruimschoots putte uit de Klassieke
geschiedenis. Arendt bood in 1961 de krant The New Yorker aan om Adolf Eichmanns berechting
in Jeruzalem te verslaan, na de ontvoering van Eichmann uit Argentinië door Israëli’s. De
opvatting die zij weergaf over schuld en collaboratie in de Tweede Wereldoorlog wekte
beroering. Arendt sprak een onevenwichtig oordeel uit over de verhouding tussen het naziregime
en de ingestelde joodse raden, waarmee ze haar al niet probleemloze verhouding tot de joodse
gemeenschap beslist niet verbeterde. 2 Ze schreef ook over de plaats van het kwaad in de mens.
Haar twee boeken Eichmann in Jerusalem, A Report on the Banality of Evil en On Revolution
werden gepubliceerd in 1963. Op 4 december 1975 overleed Arendt in New York. Ze was dan al
vijf jaar weduwe. Het drieluik The Life of the Mind waaraan zij werkte op het moment van haar
overlijden omvat maar twee delen. 3
A.2 Politiek in de polis
De democratietheoretische invalshoek van dit onderzoek veronderstelt dat de politieke filosofie
wordt opgenomen. 4 De Westerse wijsbegeerte dateert van omstreeks 600 voor Christus en
ontstond in Griekenland. 5 Voordat er filosofie werd bedreven, werden de antwoorden op
fundamentele vragen gevonden in religie: in en uit tal van mythen leerden mensen hoe de wereld
in elkaar zit. Veel van de Griekse mythen werden omstreeks 700 voor Christus door Homerus en
Hesiodus op schrift gesteld. Dat de mythen waren opgetekend waren maakte het eenvoudiger om
erover te discussiëren, hoewel de homerische wereldordening velen vertrouwen bleef bieden. 6
Aan het filosofische denken werd behalve door de optekening van mythen ook bijgedragen
doordat de Griekse beschaving geleidelijk georganiseerd raakte in stadstaten: de burgers zijn hier
met elkaar in gesprek. De glorietijd van de polis vormt slechts een periode in de Griekse Oudheid.
In een stadstaat of polis werd de arbeid verricht door slaven en bekommerden vrouwen zich over
het huishouden. Voor zover zij geen boeren of ambachtslieden waren, waren de mannen dus vrij
om zich met andere kwesties bezig te houden: politiek en filosofie. Aanvankelijk richtte de
249