Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

zorg voor de directe omgeving. 97 Het is bijvoorbeeld minder moeilijk om binnen Nederland
solidariteit te organiseren in het stelsel van sociale zekerheid dan om mondiaal solidariteit te
organiseren door het afbreken van handelsbarrières en in ontwikkelingssamenwerking. Het
politieke burgerschap is zo mede gebaseerd op de fysiek-ruimtelijk ervaren identiteit van
mensen.
4 Het openbaar bestuur kent idealiter een deliberatief karakter. Daarmee wordt bedoeld dat
besluiten worden genomen op grond van rationele argumenten en op grond van
meningsvorming in een discussie die openstaat voor in principe iedereen of voor ten minste
de belanghebbenden bij het betreffende besluit. Het kenbaar maken van emoties en de
uitwisseling van argumenten kan langs vele wegen, maar direct contact is onmisbaar in het
geval van complexe vraagstukken waarbij besluiten vergaande consequenties kunnen hebben
voor afzonderlijke burgers of voor de samenleving als geheel. Face-to-face communicatie is
daarmee van cruciaal belang voor de democratie. Die communicatie wordt gefaciliteerd door
openbare ruimte. Het belang van het bestaan en het beheer van openbare ruimte voert weer
terug tot het argument dat bepaald collectief optreden gebonden is aan fysiek-ruimtelijke
gegevens.
Het territoriale burgerschap is (nog) overwegend representatief-democratisch in de zin dat het
historisch samengaat met het territorium van de moderne natiestaat zoals die in het derde
hoofdstuk is behandeld. Er wordt aan territoriaal burgerschap ook een participatief-democratische
invulling gegegeven, namelijk wanneer mensen vanuit betrokkenheid bij hun directe omgeving
actief worden. Een statelijk territoir is echter geen noodzakelijke voorwaarde voor participatiefdemocratisch
burgerschap. Het activisme kan immers worden gemotiveerd door een specifieke
overtuiging, een overtuiging die persoonlijk is en tegelijkertijd met anderen wordt gedeeld. De
gemeenschappen die bijvoorbeeld feministisch zijn of gericht op emancipatie van homoseksuelen
zijn particularistische constructen, maar wel geografisch universeel. 98
Het plaatshebben van een algehele deterritorialisering mag niet worden aangenomen,
maar de notie van netwerken opent wel de ogen voor een aantal consequenties voor sturing in de
laatmoderne samenleving. Tijdens een debat in het Nederlands Architectuurinstituut op 21
februari 2001, over de derde architectuurnota Ontwerpen aan Nederland, merkte Geert Mak
treffend op dat ruimtelijk ontwerpers al wel kunnen denken in termen van stedelijke netwerken,
maar dat bestuurders dat nog moeten leren. Luuk Boelens gaf aan dat Castells zich bij die
observatie zou kunnen aansluiten. 99
137