Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

stand of beroepsgroep. Een herstel van de publieke sfeer vond niet plaats, in plaats daarvan werd
de huishouding met de waardigheid van het publieke bekleed waardoor de sociale sfeer ontstond.
En met de sociale sfeer vestigde zich, als keerzijde, de intimiteit of privacy. 46 Aan Arendts
analyse kan worden toegevoegd dat wanneer een postmodernisme tendensen van individualisering
en fragmentarisering omarmt, er een privacy wordt gevestigd waarbij de samenleving een private
sfeer kent en een, nog noodzakelijke, sociale sfeer, maar waar een publieke sfeer verloren gaat.
De idee dat een mens zijn capaciteiten maar ten volle leert kennen, ze benut en dus zijn ‘mensch’zijn
verwezenlijkt, in interactie met zijn medemensen, staat erg ver van de privacy van
individualisme en fragmentarisering. Voor Arendt volstonden private en sociale sfeer niet, in de
woorden van George Kateb: ‘Their failure is neither moral nor esthetic but existential; any of
them taken as a sufficient life diminishes a person’s experience and hence the person.’ 47
Dat het strikt-politieke aspect in de samenleving werd bijgetreden of verdrongen door
het economische aspect, komt tot uitdrukking in de analyse van de bestaande politieke organen.
Wilma Bakema noemde het parlement een institutie naar het staatsrecht, een arena naar de
partijpolitiek, en een marktplaats naar de belangen en lobbies. 48 In deze lijn van analyse kan
gesteld worden dat het publieke gaandeweg is beperkt tot een marktplaats, hetgeen een
betekenisbeperking van agora en forum inhoudt. De middeleeuwse steden kenden als plein geen
agora of forum, maar markten voor de diverse stoffelijke goederen. De publieke sfeer is in de
ruimte voor collectief gebruik nauwelijks meer aan te treffen. De ruimte voor collectief gebruik
ontwikkelde zich van privaat tot meer sociaal, of raakte in hoedanigheid van sociale sfeer meer
dooraderd met publieke elementen. De achttiende-eeuwse salons waar het culturele en ook
publieke leven onderwerp van gesprek was, en de negentiende-eeuwse boulevards waar dat leven
zich toonde en de café’s of kleine theaters waar het op de hak werd genomen, zijn de concrete
plaatsen in deze ruimte voor collectief gebruik. 49
A.3.4 Politiek handelen in de republiek
Hannah Arendt was één van de meest spraakmakende verdedigers van het onderscheid tussen de
publieke en de private sfeer. Herman van Gunsteren en Rudy Andeweg belichtten het eigen
karakter van politiek wanneer zij op zoek gingen naar de kloof tussen burgers en politiek. Zij
beschreven in Het grote ongenoegen een onttovering van de politiek als één van de oorzaken van
een gepercipieerde kloof: 50 de politiek staat te dicht op het dagelijkse leven. Voormalig
staatssecretaris Onno Quist verwoordde dat anders... Niet in de laatste plaats vanuit religieuze
inspiratie vereren mensen hun wereldlijke machthebbers en die verering accumuleert tot een
gouden muur tussen de politiek en het volk. De gouden muur maakt de machtsuitoefening eerst
goed mogelijk doordat hij aan het zicht van het volk onttrekt dat het in de politiek ook maar een
bende is. De horizontalisering van de samenleving houdt dan in dat de wanordelijkheid ontsluierd
257