Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

wel gebruikt worden om de positie te beschrijven die een station inneemt binnen de hiërarchie van
ruimtelijke en vervoersnetwerken.
Het voorgenoemde is niet zonder gevolgen voor het stadsbegrip. Een stad wordt niet
meer gedefinieerd als een nederzetting met stadsrechten en niet meer als een nederzetting waar de
tewerkstelling in de primaire sector wordt overtroffen door die in de secundaire, tertiaire en
quartaire sectoren van productie. Ondanks de grensstellingen van ruimtelijke ordening zijn veel
van de Vlaamse en de Nederlandse steden ook morfologisch nauwelijks van het platteland te
onderscheiden. Wat het stadsbegrip dan wel invulling geeft, is de hiërarchische positie die de
nederzetting in netwerken inneemt. Het gedachtengoed rondom de vijfde nota over de ruimtelijke
ordening ligt op de lijn van deze overwegingen. In Nederland bedient het ruimtelijk
beleidsdiscours zich van de termen ‘netwerkstad’ en ‘stedelijk netwerk’. Mike Duijn en Henk
Puylaert gaven in een analyse van het concept van het stedelijke netwerk aan dat deze term wijst
op feitelijke functionele relaties, ontwikkelingspotenties of toekomstige, gewenste functionele
relaties, en de wijze waarop steden elkaar percipiëren. De auteurs waarschuwden ervoor om in het
ruimtelijk beleid alleen oog te hebben voor de potenties en niet voor de andere twee elementen. 42
Na kennisname van de analysekaders van enkele auteurs zijn voor het raamwerk van dit
onderzoek twee soorten netwerk te omschrijven. De ruimtelijke netwerken bestaan uit de aarde
zelf, het door mensenhanden gemaakte landschap, stedelijk weefsel, kortom: het in de ruimte
neergelegde patroon van menselijke activiteit. De vervoersnetwerken bestaan uit de flitsen en
stromen van menselijke activiteit, uit de beweging van mensen, goederen en informatie plus de
infrastructuren die daarvoor nodig zijn. Vervoersnetwerken voeden de plaatsen in een ruimtelijke
netwerk of onthouden deze voeding. In de concentratie en geleiding binnen netwerken tekenen
zich hiërarchieën af. Langs de lijnen van netwerken zijn wellicht processen van heroriëntatie,
verschuiving en verplaatsing van meer belang binnen de dynamiek als geheel, dan het eigenlijke
genereren van nieuwe activiteiten. Netwerken kennen dus verdelingsvraagstukken, vraagstukken
van macht. De keuze van halteplaatsen van hoge-snelheidstreinen is hiervan in de beleidspraktijk
een treffend voorbeeld. 43 Een ander voorbeeld is de strijd om aandacht van en door massamedia.
Aan de notie van netwerken zijn normatieve opvattingen te verbinden en dit gebeurde in
het nationaal verkeers- en vervoersplan Van A naar Beter: ‘De ontwikkelingen naar een
netwerksamenleving en een netwerkeconomie liggen ten grondslag aan de keuze voor het begrip
stedelijk netwerk. Het stedelijke netwerk vormt een algemeen beleidsconcept, dat op een aantal
plaatsen in Nederland toepasbaar is. Het stedelijk netwerk vraagt om een samenhangend beleid,
met het doel te komen tot een aantrekkelijke verscheidenheid van woon- en werkmilieus en een
efficiënt (her)gebruik van de bestaande ruimte in de steden, en het behouden en verder
ontwikkelen van de nog open structuur in en rond de steden, met veel waardevolle groene ruimte.
De verstedelijking (wonen, werken, voorzieningen) wordt bevorderd waar stedelijke functies
126