Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

filosofie zich op de verschijnselen in de natuur waarvoor tot dan toe alleen mythen de
verklaringen leverden. Het denken over natuurlijke oorzaken en gevolgen, in plaats van het raden
naar de wil van de goden, uitte zich niet alleen in de aanvang van de natuurwetenschappen bij de
natuurfilosofen maar ook in het begin van de geschiedwetenschap met Herodotus en Thucydides.
De geschiedwetenschap richt zich traditioneel op de politiek. In de ontwikkeling van de Griekse
en dus de Westerse filosofie was politiek evenwel niet één van de eerste aandachtspunten.
De verbreding van de basis van het bestuur, dat wil zeggen de opkomst van de
democratie voor de massa, vond plaats in de moderniteit. Deze democratisering in liberale zin is
gerelateerd aan het kapitalisme en afgedwongen door achtereenvolgens vooruitstrevende adel, de
bourgeoisie en de kleine burgerij en arbeiders. De essentie van de democratische rechtsstaat is
echter geen verworvenheid van de kapitalistische samenleving. Hiervoor kan, met Hannah
Arendt, worden teruggegaan naar de Griekse Oudheid. 7 Arendt stond niet alleen om ons de
Atheense polis als inspiratiebron voor te houden. De Noordamerikaanse revolutionair Thomas
Paine uitte zijn waardering als volgt: ‘Though the ancient governments present to us a miserable
picture of the condition of man, there is one which above all others exempts itself from the
general description. I mean the democracy of the Athenians. We see more to admire, and less to
condemn, in that great, extraordinary people, than in anything which history affords.’ 8 Het mag
met een dergelijke identificatie niet verbazen dat de hoofdstad Washington DC een classicistisch
ontwerp kreeg. Volgend op de Noordamerikaanse onafhankelijkheid beleefden de Franse
revolutionairen hun onderneming als reïncarnatie van het Klassieke Rome. 9
Volgens George Kateb brak Arendt met het gangbare door zich zo op het verleden te
richten en volgens hem deed zij dat meer dan nodig is, omdat hij haar ideaal van politiek handelen
in onze samenleving wel her en der terugvond. ‘Arendt’s mission as a philosopher is to attempt
the recovery of the idea of political action in a culture that she thinks has (except episodically)
lost the practice of it and in which almost all philosophy is united, if in nothing else, in denying
intrinsic value to it.’ 10 Arendt wees op de glorie die bij een revolutie tegen een onrechtvaardig
regime afstraalt van het handelen, de glorie waarin de politieke cultuur van de Klassieke Oudheid
als het ware herleeft. Kateb zag iets van die glorie in meer alledaagse vormen van politieke
participatie. In diverse landen wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van burgerpanels in
beleidsvormingsprocessen. 11 Dat is niet alleen het geval waar er reeds een traditie van
juryrechtspraak bestaat en dus van lekenbetrokkenheid bij besluitvorming. 12 Anders dan Kateb
meende Roy Tsao niet dat Arendt blind was voor de waarde van het heden: ‘What she laments
was not so much an absence of action in our time as a failure to see it for what it is.’ 13
De Helleense polis laat zich beter definiëren in termen van een samenleving dan als
geografische of als juridische entiteit. Het gezegde ‘l’état, c’est nous’ waarmee de revolutionaire
geest getypeerd wordt en dat geen ruimte biedt voor een kloof tussen burgers en politiek, geldt
250