Algemeen Verslag over de Armoede - Steunpunt tot bestrijding van ...

De ontmoeting met de maatschappelijk werker luidt de tweede fase in die men de marge of
de drempel noemt. De maatschappelijk werker hoort de vraag aan en maakt een analyse
van de situatie, met onder meer een controle van de gegrondheid van de aanvraag. Dat is het
ogenblik waarop de celebrant, met name de maatschappelijk werker, de scheiding, het
verlies van zelfstandigheid van het subject gaat bevestigen. Het subject wordt nu volledig
heteronoom gemaakt.
Hij wordt geüniformiseerd; hij wordt “cliënt” onder de andere cliënten, samen wachtend,
vaak in een kleine en donkere kamer (als het al niet in de gang is om nog beter het
overgangskarakter te benadrukken), tot elk aan de beurt komt. Hij treedt de anonimiteit
binnen; hij wordt een “geval”, schriftelijk opgenomen in een dossier. De tijd ontsnapt hem,
hij ondergaat de tijd: de tijd in de wachtrij, de tijd van de enquête, de tijd van de beslissing,
de tijd om het dossier administratief in orde te brengen en waarvoor hij vele stappen moet
zetten, de tijd dat de toegestane hulp duurt.
Nederigheid en passiviteit zijn nu de gedragskenmerken die hij moet vertonen. Kortom, hij
treedt nu toe tot een gemeenschap van cliënten (hun onderlinge betrekkingen zijn niet
gestructureerd, ze zijn gelijk en de subjecten zijn relatief ongedifferentieerd) die de
autoriteit van de celebrant moeten ondergaan. Het is alsof het subject werd herleid of
verlaagd tot een uniforme toestand om dan opnieuw vorm te krijgen. Hij bevindt zich in de
duisternis van de marge. Een “cliënt” met wie we een gesprek hadden noemde zijn
bestaansminimum “zwart geld”. De structuur bevordert het ontstaan van een gemeenschap
in de schaduw!
De derde fase is het moment waarop de overgang wordt volbracht. Dankzij of door het
OCMW bereikt het subject weer een relatief evenwicht; hij reïntegreert zijn vroegere
evenwicht of hij neemt een hogere maatschappelijke positie in. Hij wordt autonoom en
daardoor kan hij zijn rechten uitoefenen en voldoen aan de plichten van zijn positie. Dat is
de aggregatieperiode (of de periode van wederopneming).
Er ontstaat een bestendige marge ... die het woord vraagt
OCMW 115
Men kan zich terecht de vraag stellen of die ritus, die op de OCMW-scène wordt vertoond,
nog altijd aan de logica van een overgang beantwoordt.
De substantiële stijging van het aantal personen dat een beroep doet op het OCMW is geen
publiek geheim meer. Het OCMW-bestuur in de grote steden rukt zich de haren uit het
hoofd om het budget in evenwicht te houden.
Het OCMW lijkt steeds meer op een onderdeel van een raderwerk dat uit elkaar valt. Er zijn
tegenwoordig zoveel mensen die buiten de gestructureerde wereld leven dat de ritus waarin
het OCMW voorgaat erdoor verouderd raakt. En het OCMW bewerkstelligt niet langer een
overgang, maar draagt onbewust bij tot het ontstaan van een marge die groter wordt in
aantal en in tijd. Bij gebrek aan beter installeert men zich in een situatie tussen de twee in:
men is alleen nog met de structuur verbonden door de hulp die men ervan krijgt en men
tracht zich ondertussen uit de slag te redden met een “extraatje” hier en daar. De
gemeenschap in de marge ziet haar ledenaantal toenemen. Zij groeit in de schaduw, in de
barsten van een structuur die zichzelf in vraag stelt.
Het OCMW, in de eerste linie, ziet zijn rol veranderen: van celebrant van een overgangsrite
die subjecten met rechten en plichten voortbrengt, wordt het een hulppost in een kamp
vaderlandsloze vluchtelingen die zich niet meer herkennen in het zelfbeeld dat hun nog
overblijft. De passieve en nederige houding van onderwerping die in de marge van de