Algemeen Verslag over de Armoede - Steunpunt tot bestrijding van ...

De verenigingen waar arme gezinnen het woord nemen wijzen erop dat in principe niemand
te lang afhankelijk zou moeten blijven van het bestaansminimum. Het is een tijdelijk
vervangingsinkomen dat bedoeld is om de rechthebbende in staat te stellen een oplossing te
vinden waardoor hij het vervangingsinkomen niet meer nodig heeft. De lengte van de
periode waarin een rechthebbende het bestaansminimum ontvangt, zou moeten worden
geëvalueerd.
Zij wijzen er tevens op dat een groot aantal arme mensen die door hun verenigingen werden
gecontacteerd niet het bestaansminimum ontvangen maar een uitkering voor invaliditeit, een
gehandicaptenvergoeding of een ander vervangingsinkomen.
Over het bestaansminimum wordt herhaaldelijk gezegd dat het te weinig is om (waardig)
mee te leven en te veel om dood van te gaan. Permanent aangewezen zijn op een
overlevingsminimum veroordeelt de mensen tot uiterste afhankelijkheid. Dit brengt een
reeks negatieve spiralen op gang : volwaardig participeren aan de samenleving is quasi
onmogelijk, permanent geldgebrek leidt tot schulden, schulden leiden tot beslag, enz. De
psychosociale gevolgen zijn zo mogelijk nog erger; veel getuigenissen wijzen bijvoorbeeld
op de maatregel van uithuisplaatsing van de kinderen op grond van een situatie van
chronische armoede.
Daarnaast stelt zich het probleem van de aanvullende steun die - hoewel voorzien in de wet -
niet als een recht, maar als een gunst is opgevat. Uit de praktijk blijkt dat sommige
OCMW’s welwillend ingaan op een verzoek om bijkomende financiële steun, andere dan
weer helemaal niet. Hierdoor krijgt de hulpvrager het idee dat aanvullende steun een gunst
is, dat het willekeurig wordt verleend, dat het leidt tot rechtsonzekerheid (bv. het verschilt
van OCMW tot OCMW, van gemeente tot gemeente) en het versterkt het algemeen gevoel
van een onrechtvaardige behandeling. Anderzijds stelt het systeem van aanvullende steun in
feite ook de hulpverlener voor een dubbelzinnigheid : inschatten van noden van mensen, de
steun bepleiten en verantwoorden tegenover de raad en soms tegenover collega’s die een
andere mening toegedaan zijn. Een toekenning van een onbewistbaar recht daarentegen,
schept voor alle bij de vraag betrokken partners een grotere rechtszekerheid en minstens
meer duidelijkheid.
Naast praktische verzuchtingen, blijft bovendien een fundamenteel debat aangewezen over
de achtergronden die achter dit recht schuilen. Sommige verenigingen waar arme mensen
het woord nemen en wetenschappers waarschuwen er immers voor dat de bestaanszekerheid
geenszins gewaarborgd wordt door het toekennen van het BM. Meer nog : door de armsten
te isoleren binnen een apart en laatste opvangnet, neemt het risicio tot bestaansonzekerheid
zelfs toe. Of, zoals een OCMW-hulpverlener het zo treffend heeft uitgedrukt :
“Het OCMW is het laatste opvangnet vôôr de sociale dood”.
We zetten hier eerst enkele praktische bedenkingen rond bestaansminimum en aanvullende
steun op een rijtje, om vervolgens dieper in te gaan op het recht op een menswaardig
bestaan.
• Naar een gewaarborgd basisinkomen
OCMW 81
Permanent aangewezen zijn op een overlevingsminimum veroordeelt de mensen niet alleen
tot uiterste afhankelijkheid, maar tast bovendien de kwaliteit van het leven zelf aan. De
getuigenissen op dit vlak zijn overvloedig en ondubbelzinnig :