Algemeen Verslag over de Armoede - Steunpunt tot bestrijding van ...

“Alles wat mooi is geeft meerwaarde en geeft ons fierheid. Dat hebben we nodig.”
INLEIDING
• Wat heeft cultuur met armoede te maken ?
Dit hoofdstuk kan wellicht niet beter worden ingeleid dan met de woorden van iemand die
de armoede en uitsluiting dagelijks ervaart : “men crepeert van eenzaamheid en verveling
vooraleer te creperen van de honger”. Voor de meeste buitenstaanders lijkt deelname aan
het cultureel leven de laatste van de zorgen van arme mensen te zijn. Men zal immers
gemakkelijk veronderstellen dat arme mensen vooral af te rekenen hebben met de grote
basisbehoeften die nodig zijn om in leven te blijven en die vaak gelijkgesteld worden met
geld, gezondheid, een onderkomen of brood op de plank.
Zelf echter onderstrepen ze hoe belangrijk het is om te kunnen deelnemen aan de cultuur.
Een cultuur die hen uiteindelijk niet vreemd is, maar waar ze toch buiten (dreigen te) staan.
“Alles is cultuur. Ze zeggen omdat we aan het OCMW staan dat we al zorgen genoeg
hebben om een dak boven ons hoofd te hebben, iedere dag te kunnen eten, kledij te
kunnen kopen enzovoort. Maar dat is toch ook cultuur: wonen, een schoon huis
hebben of niet; eten, je eet toch niet zoals een beest, maar je maakt er iets van; een
beetje goed gekleed lopen...”
Armoede is geen financieel probleem zonder meer. Cultuur is geen luxe dimensie die
men aan het bestaan kan toevoegen wanneer alle sociale problemen zijn opgelost.
Integendeel, het gaat hier om het centraal element in de sociale uitsluiting. Want de
culturele drempels, de onwetendheid, de angst, de schaamte en de algehele
onzekerheid verhinderen dat mensen kunnen deelnemen aan het politieke en sociale
leven en zij raken aan de meest elementaire waarden van het bestaan : het gezin,
religie en levensbeschouwing, verenigingsleven, vorming, ...
(Beweging ATD Vierde Wereld, Beleid voeren vanuit de armsten - Politiek Document,1993)
CULTUUR 295
Men verwacht meestal ook niet dat mensen, die in armoede leven, uitgesproken ideeën en
ervaringen rond cultuur naar voor willen brengen. Cultuur is niet evident in het
armoededebat. Velen zijn nog niet vertrouwd met het inzicht dat cultuur de verbinding is
tussen alle levensdomeinen. De partners van het Algemeen Verslag willen dit thema als een
centraal punt ontwikkelen en verdedigen omdat het betrekking heeft op alle andere
levensdomeinen.
De opdrachtgever van het Algemeen Verslag, de federale regering, diende bovendien ook
rekening te houden dat ‘Cultuur’ als centraal levensdomein hier zou opgenomen worden,
terwijl dat thema tot de politieke bevoegdheid van de drie Gemeenschappen behoort en niet
tot dit van de federale staat.
De intensiteit, waarmee de deelnemers het thema ‘cultuur’ ter sprake brachten, zowel in de
plaatselijke groepen van de Vierde Wereldbeweging, als in de dialoog-werkgroep, laat nu
toe om beter te begrijpen dat de culturele armoede een veel grotere uitsluiting bewerkt dan
de economische armoede. Treft de economische armoede de mens vooral in alle zaken die
betrekking hebben op ‘het hebben’ of op de meer uitwendige aspecten van het leven, de
culturele armoede daarentegen treft de mens in zijn gehele wezen, in het ‘zijn’, in zijn
zelfwaarde en in zijn betekenis voor anderen.