Algemeen Verslag over de Armoede - Steunpunt tot bestrijding van ...

ARBEID EN SOCIALE BESCHERMING 162
bescherming van de mensenrechten (art. 4, § 1-2), neemt daar maar een enge interpretatie
van over, met name het verbod op slavernij, dwangarbeid of verplichte arbeid.
Sedert de laatste herziening van de Grondwet wordt het recht op arbeid grondwettelijk
erkend, samen met andere economische, maatschappelijke en culturele rechten. Maar
daarmee is nog geen antwoord gegeven op de vraag hoe men dat recht concreet kan
garanderen.
Het is bekend dat, vooral in de westerse landen, het recht op arbeid in de eerste plaats als
een vrijheid wordt opgevat (eenieder mag werken en het beroep van zijn keuze uitoefenen)
en in de tweede plaats als een soort oproep aan de overheid om zoveel mogelijk de
algemene tewerkstelling te waarborgen, maar daarmee is het recht op arbeid nog geen recht
dat men mag opeisen.
Het wordt zeker niet op gelijke voet gesteld met het recht op leven, noch met het recht op
een minimuminkomen.
Als gelijke rechten en gelijke kansen de basis van de moderne democratie vormen, dan is de
ongelijkheid om tot die middelen toegang te krijgen een ernstige inbreuk op de
democratische principes. Dat de voorwaarden die nodig zijn om tot een echt
maatschappelijk burgerschap te komen, ontbreken, betekent in feite dat de democratische
principes in vraag worden gesteld. Vrijheid alléén kan niet worden beschouwd als een
garantie voor een democratische Staat; vrijheid kan alleen een politieke, democratische
regel zijn als zij wordt verrijkt met een andere regel: die van de gelijkheid.
Het fundamentele onderscheid tussen de liberale samenlevingen in het Europa van de
XIXde eeuw en de sociaal-democratieën van de tweede helft van de XXste eeuw is dat in de
eerste het accent op de vrijheid werd gelegd, zelfs ten nadele van de gelijkheid, terwijl de
tweede ontstaan en zich versterken in de zorg om vrijheid en gelijkheid met elkaar te
verzoenen. De sociaal-economische crisis, maar ook de crisis omtrent de legitimiteit van de
politieke samenleving in Europa stellen het vroegere evenwicht, waarop de Europese
naoorlogse samenlevingen berusten, weer in vraag.
Alhoewel die samenlevingen min of meer algemene tewerkstelling hebben kunnen
verzekeren, zijn ze er toch niet in geslaagd de armoede uit te roeien; in die zin zijn zij geen
goede oplossing voor het probleem van de onrechtvaardigheid dat het fundament van de
armoede vormt.
Maar momenteel is de huidige armoedesituatie van die aard dat zij in onze samenleving de
beginselen van vrijheid en gelijkheid in het gedrang brengt, des te meer nu de armoede zich
verspreidt, toeneemt, terwijl ook de rijkdom toeneemt. De vraag die vele armen steeds weer
stellen gaat inderdaad over de fundamentele ongelijkheid in de toegankelijkheid van de
middelen om rijkdom te produceren en over de al even fundamentele ongelijkheid in de
herverdeling van de rijkdom.
Individualisering, symbolische en financiële desinvesteringen vanwege de Staat lijken de
kenmerken te zijn van het huidige beleid en de huidige praktijken, waartoe ook de
armoedebestrijding behoort. Maar terwijl armoede zich in de Golden Sixties manifesteerde
bij degenen die door de groei werden vergeten, moet het verschijnsel heden ten dage gezien
worden als een werkelijkheid die sterk met de economische ontwikkeling van de Europese
landen is verweven. De woorden van de armen zijn even zo vele visies op de wereld die
zeggen dat vrijheid maar mogelijkheid is als een aantal rechten, en derhalve ook de
gelijkheid van rechten, wordt gerespecteerd en met name het recht op arbeid.