Algemeen Verslag over de Armoede - Steunpunt tot bestrijding van ...

“De armsten weten niet zo goed wat justitie eigenlijk is. Ze hebben er een blind vertrouwen
in. Het gerecht maakt indruk. De armen eisen gerechtigheid, net als alle mensen. Ik eis dat
de rechtspraak voor iedereen gelijk zou zijn, onafhankelijk van de cultuur, de opvoeding of
het maatschappelijk milieu. Ik eis dat de justitie ook oor heeft voor de armsten en hen
beoordeelt als verantwoordelijke mensen.”
(Getuigenis op de Ontmoetingsdag “Justitie en de Vierde Wereld”, Namen, 23 januari 1993).
Er wordt het meest recht gesproken over mensen aan wie het minst recht gebeurde
(Centrum Kauwenberg)
• INLEIDING
RECHTSBEDELING 363
In het “Woord vooraf” werd er reeds op gewezen dat het thema van de toegang tot de
rechtsbedeling oorspronkelijk geïntegreerd was in het eerste hoofdstuk (Gezin, Welzijn,
Gezondheid) van het Verslag. In feite verdient dit thema een centrale plaats in een verslag
waar de maatschappelijke participatie als een rode draad doorheen alle levensdomeinen
loopt. Noodgedwongen echter konden niet alle onderwerpen het voorwerp uitmaken van een
dialoog tussen de personen die de armoede ervaren en andere actoren. Daarom werd
gekozen voor de formule van een studiegroep (zie ‘Woord vooraf’). Om deze reden werd bij
de lectuur van de eerste versie van het Verslag door een aantal partners voorgesteld om deze
materie te behandelen onder de vorm van een bijlage, gehecht aan Deel 2 van het Algemeen
Verslag over de Armoede.
Hieruit afleiden dat dit thema van ondergeschikt belang is, zou een fundamentele vergissing
zijn. Vooraf wordt hier dan ook nadrukkelijk gesteld dat een verdere uitdieping - een werk
dat in het kader van de opvolging van het Verslag zal moeten gebeuren - allernoodzakelijkst
is. Er zou een dialoog moeten op gang komen tussen de armste burgers en alle actoren die
betrokken zijn bij het recht en de rechtsbedeling, waarbij de aandacht meer in het bijzonder
moet gaan naar volgende thema’s :
armoede als ontkenning van het recht; de globale situatie van de extreme
armoede die de situatie van rechteloosheid verklaart; de rol van het recht in
de strijd tegen de armoede; de ondeelbaarheid van de rechten van de mens;
het besef een rechtspersoon te zijn; eerbied voor de wet als noodzakelijke
voorwaarde om verantwoordelijkheid te dragen. Al die thema’s worden in het
rapport voortdurend aangeroerd, maar komen nergens expliciet aan bod.
Armoede leidt ipso facto enerzijds tot situaties die als illegaal worden
beschouwd (geen domicilie, bijvoorbeeld) en anderzijds tot legale situaties die
door de armen die ze moeten ondergaan als uiterst onrechtvaardig worden
ervaren (een gezin op straat zetten kan, bijvoorbeeld, een groot maar perfect
legaal onrecht zijn, net zoals bepaalde plaatsingen). D e a r m e b u r g e r s
redeneren in termen van rechtvaardigheid, de rijke mensen in
termen van recht. Geen wonder dus dat de armen aarzelen om zich op het
terrein van het recht te begeven, dit “terra incognita” waar ze een goede kans
lopen om zich op onrechtvaardige wijze volkomen legaal te laten pluimen. Die
uiteenlopende opvattingen van de relatie tussen recht en rechtvaardigheid
maken deel uit van de uiteenlopende culturen van arm en rijk.
Op talrijke plaatsen in dit Verslag wordt vastgesteld dat arme personen regelmatig
geconfronteerd worden met het recht. Recht in de breedste zin dan : van het niet kunnen
genieten van bepaalde rechten, het niet kunnen opeisen van deze rechten, tot het in