Algemeen Verslag over de Armoede - Steunpunt tot bestrijding van ...

De rechtshulp wordt hoofdzakelijk verstrekt aan personen of gezinnen, die als
maatschappelijk en/of economisch zwakkeren kunnen beschouwd worden. De grote vraag
om bijstand onderstreept de noodzaak om dergelijke diensten in de werking van alle
OCMW’s uit te bouwen. De OCMW’s onderstrepen dat zij een onmisbaar instrument zijn
om de toegang tot de rechtsbedeling effectiever te maken. De alomtegenwoordigheid van de
OCMW’s, maakt bovendien dat de OCMW-rechtshulp (waar deze georganiseerd is)
principieel gemakkelijk bereikbaar is voor (kans)arme bevolkingsgroepen. De vraag dient
evenwel gesteld of er geen belangenconflict op het spel staat wanneer bv. de OCMWdienstverlening
zelf het onderwerp van betwisting vormt.
Enkele Bureaus voor consultatie en verdediging (Orde van Advocaten) deden een inspanning
om de rechtshulp toegankelijker en degelijker te maken. Zo werden op enkele
plaatsen de consultatieplaatsen gedecentraliseerd, werden ook advocaten ‘van het tableau’
ingeschakeld in het pro-deosysteem en werd het zogenaamde ‘togatarief’ ingevoerd.
Ook binnen het private algemeen welzijnswerk, kende de eerstelijnsrechtshulp een
(bescheiden) ontwikkeling Een aantal centra voor maatschappelijk werk, centra voor levensen
gezinsvragen, jongerenadviescentra en centra voor justitieel welzijnswerk organiseren
eerstelijnsrechtshulp voor hun cliënten. Deze rechtshulp staat vaak in nauw verband met de
specifieke problematieken waarop deze onderscheiden centra zich richten : jongerenrechten,
familierecht, sociale zekerheidsrecht, strafecht, consumentenrecht, enz.
Hiertussen bevinden zich unieke initiatieven zoals het ‘juridisch spreekuur voor gedetineerden’
in de gevangenis van Leuven Centraal. In de geplande herstructurering van deze
sector naar ‘polyvalente centra voor algemeen welzijnswerk’, wordt ‘eerstelijnsrechtshulp’
als één van de opdrachten voorzien.
De vraag blijft toch overeind in welke mate de armste burgers zélf van dit (groeiend)
rechtshulpaanbod profiteren. De rechtshulpinitiatieven dienen daartoe getoetst te worden
aan de zogenaamde 5 B’s: bereikbaarheid (een zodanige spreiding van de rechtshulp dat
ook arme personen bereikt worden), beschikbaarheid (een voldoende aantal openingsuren),
betaalbaarheid (gratis dienstverlening of tegen minimale kostprijs), bruikbaarheid (aandacht
voor de specifieke problemen van de armen), begrijpbaarheid (informatie en advies
uitgedrukt in een heldere en eenvoudige taal). De vraag is ook of de verbetering van de
rechtshulp voldoende is om de toegang van de arme burgers tot het recht te verbeteren.
Om de uitsluitingsmechanismen aan te pakken moet niet alleen de toegang tot het
recht verbeterd worden, maar moet het rechtssysteem zelf aangepast worden : de
uitsluitingsclausules in wetten moeten opnieuw bekeken worden op hun (on)gewenste
effecten, de werking van de magistratuur moet dichter bij de dagelijkse realiteit
aansluiten. Zoniet wordt de kloof tussen de arme burger en het recht misschien wel
kleiner, maar blijft ze in essentie onoverbrugbaar. - Aanbevelingen voor het
Armoedebestrijdingsbeleid 1990-1991. Interdepartementele Commissie voor de Armoedebestrijding.
Een antwoord van de overheid op deze ontwikkelingen kon niet uitblijven. In het contract
met de burger (Regeerakkoord 9 maart 1992) vinden we verscheidene beleidsopties terug
die doen verhopen dat een en ander meer ingrijpend zal veranderen. Zo wenste de regering :
• de burger beter in te lichten over zijn rechten en verplichtingen;
RECHTSBEDELING 369
• te zorgen voor een betere opvang van de rechtsonderhorigen en een beter begrip van de
gerechtelijke handelingen;