Boude bewoordingen

mologische afstand tussen de traditionele anatomie en de nieuwe fysiologie,
waarvan zijn boek de aanvang vormt. Anatomisch onderzoek leidde destijds
tot bizarre speculaties inzake de bloedsomloop. Fysiologisch onderzoek
– dat wil zeggen onderzoek bij levende dieren – wees uit dat het bloed
in één richting stroomt. Ook het titelwoord Exercitatio (oefening) dient gecursiveerd
te worden, aldus Van den Berg. In Harvey’s tijd was men nog
niet gewend fysiologisch te kijken en te denken. Dat vergt oefening. Het
vergt oefening het hart niet langer als een haard of oven te beschouwen,
maar als een motor of een pomp. Harvey en zijn tijdgenoten moesten nog
leren naar de bloedomloop te kijken als een hydraulisch systeem. Voor ons
is het vanzelfsprekend dat hart en slagaders het bloed actief door het
lichaam pompen, maar evidenties – Selbstverständlichkeiten – vereisen training,
ontlenen hun plausibiliteit aan oefening.
Harvey’s ontdekking maakte een einde aan het gezag van Galenus, een
medicus uit de tweede eeuw na Christus die stelde dat bloed in de lever
wordt aangemaakt en in het hart van warmte, lucht en spiritus wordt voorzien.
Het bloed circuleert niet, maar deint, zoals eb en vloed. Lucht uit de
longen tempert de hitte van het hart. Galenus vooronderstelde dat bloed
door het harttussenschot sijpelde waarin zich poriën zouden bevinden,
hoewel die bij anatomische inspectie afwezig blijken. Ze zijn er eenvoudigweg
niet. Kennelijk waren zijn volgelingen niet werkelijk in het hart
geïnteresseerd, anders hadden ze dat toch zeker waargenomen. Van den
Berg spreekt van een merkwaardige, ongeïnteresseerde interesse. Men speculeerde
over het hart zonder dit orgaan daadwerkelijk te onderzoeken. Niet
het mes maar de pen was het instrument van de anatoom. De eerste auteur
die Galenus voorzichtig bekritiseerde was Vesalius. De eerste druk van zijn
De Humani Corporis Fabrica verscheen in 1543. Van den Berg noemt dit
prachtig geïllustreerde boek een wetenschappelijk kunstwerk. Vesalius is
in de ban van Galenus. Hij vermeldt weliswaar dat hij geen poriën in het
tussenschot kan ontdekken, maar de conclusie dat Galenus ongelijk heeft
ontbreekt (p. 41). Het bloed ‘zweet’ van rechts naar links door onzichtbare
openingen. In de tweede druk komt hij op zijn woorden terug. Deze herneming
wordt door Van den Berg gecursiveerd. Voor zover ik kan zien,
schrijft hij nu, is er geen opening waardoor het bloed kan stromen zoals Galenus
het beschrijft. Toch is het woord van de meester machtiger dan de blik
van de anatoom. Die macht weerhoudt Vesalius ervan het beslissende woord
te spreken. De cursivering die Van den Berg aanbrengt, ontbreekt bij Vesalius.
Hij is zich nog niet bewust van de betekenis van de absentie die hij
waarneemt. Hij weigert te schrijven dat er geen opening is. Hij twijfelt, tussen
het gezaghebbende woord en de anatomische blik. Vesalius accepteerde
nog niet wat hij zag. Het inzicht dat gezaghebbende auteurs ongelijk kunnen
hebben, dat hun woord betwijfelbaar is, had nog onvoldoende postgevat.
100