Boude bewoordingen

‘vertrouwdheidsimago’ intact (1966, p. 1137). Een andere, niet minder belangrijke
conditie bestaat in de medische ‘eerbied voor het leven’ (1966, p.
984). De patiënt mag erop vertrouwen dat de medicus het ‘behoud van het
leven’ als zijn primaire taak ziet (1966, p. 958, p. 984).
Deze idyllische arts-patiëntrelatie staat echter op het punt grondig verstoord
te worden. Al in 1965 wordt omzichtig de vraag opgeworpen of de
traditionele arts niet hard op weg is een ‘anachronisme’ te worden (p. 484)
en of het stereotype beeld van de arts in deze ‘dynamische’ tijd met haar
‘explosieve’ ontwikkelingen niet toe is aan herziening. Dient in de artspatiëntrelatie
geen verschuiving op te treden van autocratie naar (meer)
democratie, van individualisme naar collectivisme, van onaantastbaarheid
naar kritiseerbaarheid? Kortom, er begint zich een zelfkritische houding te
ontwikkelen, zij het in voorzichtige bewoordingen: ‘Laten we ons eens
afvragen of wij artsen innerlijk eigenlijk niet vaak een uitgesproken autocratische
instelling hebben’ (1965, p. 199). Aanpassing van morele normen
aan ‘gewijzigde levensomstandigheden’ lijkt geboden (1966, p. 695). Er
wordt gesproken over een evolutie in de ethiek waarbij de nadruk verschuift
van zwijgplicht naar instemming door de patiënt (1966, p. 782). De
‘vaderlijke’ houding van de medicus boet in aan geloofwaardigheid. Men
gaat inzien dat de ‘heteronome verhouding’ een vrijheidsbelemmering inhoudt
voor de patiënt (1966, p. 1137). De arts wordt bovendien met een
reeks nieuwe problemen geconfronteerd: reanimatie, euthanasie, orgaantransplantatie,
kunstmatige inseminatie, anticonceptie. Om die het hoofd
te bieden moet de vaderlijke houding, het paternalistische imago plaatsmaken
voor een meer zakelijke relatie, het paternalistische cultuurpatroon
voor een meer democratisch cultuurpatroon (1966, p. 1138):
Binnen een paternalistisch cultuurpatroon is het iedereen aan te raden
zijn intimiteiten voor de buitenwacht verborgen te houden...
Het intermenselijke contact verloopt via imagines. Het gesprek beperkt
zich tot formules, schablones. De deelnemers aan het maatschappelijk
verkeer zijn geen personen maar figuranten; geen existenties
maar instanties... Intimiteiten horen bij uitstek thuis binnen
een paternalistische cultuur... Hiertegenover zou ik de utopie (?) van
de democratische cultuur willen stellen.
Aldus de al eerder geciteerde huisarts Baggen (1966, p. 1139).
Kortom, de medische ethiek is einde jaren zestig aan revisie toe. De
meningen zijn ‘massaal in beweging’ (1967, p. 497). Het aannemen op gezag,
het blinde vertrouwen in autoriteit is ‘niet meer van deze tijd’ (1968,
p. 797; 1970, p. 249). Affectieve relaties dienen te verzakelijken (1967, p.
85). Er is behoefte aan openheid en inspraak. Minder geheimhouding,
44