Boude bewoordingen

een kwestie van reinforcement. Van meet af aan, aldus Van den Berg, heeft
Skinners behaviourisme een expliciete politieke inzet. Hij wil de gelijkheid
tussen mensen bevorderen. Zijn leermethode wil verschillen tussen
kinderen verkleinen en is met name geschikt voor kinderen met weinig
talent. In Walden Two schetst hij het toekomstbeeld van een geconditioneerde,
gecontroleerde, door behavioural technology gestuurde mensheid.
Skinner en andere behaviouristen bekreunen zich niet om de resultaten
van fysiologisch of cybernetisch onderzoek. Zij scheppen behagen in
simplificatie. Deze ‘primitiviteit’ is volgens Van den Berg verklaarbaar op
grond van het feit dat het behaviourisme eigenlijk geen wetenschappelijke,
maar veeleer een maatschappelijke inzet heeft. Het beoogt een hervorming,
een uniformering van de mensheid. Het behaviourisme loopt uit op een pleidooi
voor de spinale mens, voor de spinale samenleving – een gedachte die bij
Van den Berg ‘onbehagen, afwijzing, walging, verzet’ oproept (p. 85).
Zijn onbehagen in de actuele psychologie zet Van den Berg aan tot een
metabletica van de reflex. Hij wil onderzoeken of er sprake is van gelijktijdigheid
tussen reflexonderzoek en maatschappelijke ontwikkelingen. Hij
zet de betreffende jaartallen op een rijtje:
Prochaska – 1784
Marshall Hall – 1832
Du Bois-Reymond – 1848
Darwin-Westphal-Erb – 1872-1875
De vraag is dan: ‘Wat gebeurde er in die jaren nog meer?’. Ondanks de
‘barrière’ die ons hindert om onwaarschijnlijk lijkende verbanden te accepteren,
aldus Van den Berg (p. 91), is de jaartallenreeks frappant. Het
zijn, bijna exact, de jaartallen van de vier revoluties – 1789, 1830, 1848,1870.
Is er een verband tussen reflexonderzoek en maatschappelijke revolte? Om
dit verband te vinden moeten we de gebeurtenissen op het politieke vlak
één voor één nalopen, aldus Van den Berg.
In 1789 verklaarde de derde stand zichzelf tot vertegenwoordiger van
het volk en eiste een grondwet. De rechten van de mens werden aangenomen,
de algemene dienstplicht ingevoerd. Aan deze gebeurtenis lag een
grondige verandering van het menselijke bestaan ten grondslag. Adel, clerus
en monarchie riepen geen respect meer op. De mens, aldus de Encyclopédie
van Diderot en d’Alembert, moet de orde die staat heet zelf aanbrengen.
In den beginne (dat wil zeggen: in beginsel) zijn allen gelijk. Ook
de koning is een mens, aldus de Encyclopédie.
Na een periode van restauratie vinden in 1830 en 1848 opnieuw revoluties
plaats. Het gaat niet alleen om het gelijkheidsbeginsel, maar ook om
nationalisme, aldus Van den Berg. In 1870 volgt de Parijse Commune. De
162