Boude bewoordingen

letten? Onrustbarende vragen! We zijn nog niet gewend, aldus Van den
Berg, dergelijke vragen te formuleren. We zijn geoefend in een heel andere
moraal. In de officiële literatuur ontbreken deze vragen nog (p. 29).
Maar laten we terugkeren naar het begin, zegt Van den Berg, naar de oorspronkelijke
regel van Hippocrates die zegt dat de arts, in het belang van
zijn patiënt, terughoudendheid dient te betrachten – een regel die nu
wordt verzwegen of, in het beste geval, slechts mondeling wordt uitgesproken
– als een aside.
In Het menselijk lichaam bezigt Van den Berg al de termen van een ‘nieuwe’
medische ethiek die pas in de jaren zeventig en tachtig tot ontwikkeling
zal komen. Zijn tekst is als het ware een eerste oefening in het gebruik
van een nieuw vocabulaire in statu nascendi. In feite formuleert hij
al de grondvraag van de nieuwe medische ethiek die na 1969 tot vervelens
toe herhaald zal worden: Mag alles wat kan? Dat is onmiskenbaar een
verdienste. De auteur maakt een bepaald debat mogelijk door de termen
voor dat debat te ‘munten’. Maar er is nog iets dat opvalt. De voorbeelden
die Van den Berg gebruikt om de lezer met de nieuwe moraal vertrouwd
te maken, overtuigen niet. Ze wekken zelfs argwaan. Heeft een
huisarts (eerste voorbeeld) wel het recht een beslissing te nemen over het
lot van een ernstig gehavende kind zonder eerst een specialist (een neurochirurg)
te consulteren? En is het leven van een mongoloïde kind (tweede
voorbeeld) zinloos? Gaat het (in beide gevallen) niet om een tamelijk impulsief
en subjectief oordeel? Zeker gezien deze voorbeelden is het opmerkelijk
dat de onrustbarende vragen die Van den Berg stelt destijds zo weinig
ophef baarden. Wat hij registreerde waren mondelinge opmerkingen
en toespelingen die nog geen toegang hadden gekregen tot het officiële
discours. Wat hij, als eerste, toevertrouwde aan het papier, behoorde in
deze fase nog tot wat Bakhtin (1986) aanduidt als de mute, private, nonpublic,
unofficial spheres of speech.
§ 5 Anomalieën van de macht
Medische macht en medische ethiek is een casuïstisch, situationalistisch boek.
Om de fundamentele evidenties, de historische apriori’s van de heersende
ethiek ter discussie te stellen vestigt de auteur de aandacht op morele anomalieën
die de plausibiliteit, de vanzelfsprekendheid van de morele
‘grondwet’ aantasten omdat die, minstens in deze gevallen, tot absurde
consequenties voert. In zijn eerste ziektegeschiedenis beschrijft Van den
Berg een reeks op zichzelf ‘succesvolle’ medische ingrepen die bij elkaar
opgeteld tot een catastrofale uitkomst voeren. De betreffende interventies
zijn succesvol en desastreus tegelijk. Elke ingreep biedt een oplossing voor
51