Boude bewoordingen

Harvey was de eerste die een rekensom maakte. Hij berekende hoeveel
bloed het hart per uur door het lichaam stuwde. Nog nooit was iemand op
het idee gekomen dit te doen. Ook Harvey kon nog niet goed rekenen,
zijn som bevatte fouten. De oefening ontbrak. Vanaf dat moment begon het
woord in wetenschappelijke geschriften steeds meer concurrentie te ondervinden
van het getal. Citaten maakten plaats voor rekensommen.
Da Vinci was een begaafd anatoom, opende lijken, maakte notities,
voorzag ze van illustraties – ‘folianten die niemand zonder verbazing
opent’, aldus Van den Berg (p. 48) – maar had te weinig waardering voor
het getal. In plaats van de hoeveelheid bloed die door het hart stroomt te
berekenen, beperkte hij zich tot een ruwe schatting: Una gran peso – zeer
veel. Daar liet hij het bij. Harvey initieerde een nieuwe wetenschap toen
hij schatten verving door rekenen. Hij begint te tellen en te meten, al
maakt hij fouten. Hij vervangt de onzichtbare poriën van Galenus door onzichtbare
kanaaltjes die zich in organen moeten bevinden, maar pas na zijn
dood werkelijk worden gezien. Ook Harvey gelooft in iets wat hij niet
ziet, maar hij doet het niet langer op gezag. Hij slaakt een uitroep: Sed mehercule
porositates nullae sunt (Die verdomde poriën zijn er niet!). Die uitroep,
dat uitroepteken, aldus Van den Berg, markeert de plaats waar de
nieuwe wetenschap begint, ze markeert het moment waarop een nieuw
menselijk lichaam gestalte krijgt. Nog nooit had iemand het hart met een
pomp vergeleken. Vanaf nu doen fysiologen niet meer anders. Ze zien het
als hun opgave de stelling dat het hart een pomp is te bewijzen.
Husserl keerde terug naar het begin, maar zonder Galileï werkelijk te
bereiken. Hij reflecteert in feite op zijn eigen crisis. Van den Berg daarentegen
leest Harvey met nadruk en hardop. Lezen is cursiveren. Mehercule!
In de tekst van Harvey betreft het een terzijde, op de grens van spreken en
zwijgen. Juist het informele karakter van de verzuchting is een vingerwijzing.
Juist in asides, in dat wat terloops gearticuleerd wordt, brengt hij iets
belangrijks ter sprake. Dergelijke uitingen betekenen meer dan ze naar de
letter inhouden. Dit woord, dat nauwelijks deel uitmaakt van de tekst en
in vertalingen vaak wordt weggelaten, markeert de geboorte van een nieuwe
wetenschap. De latere fysiologie legt zich toe op het durcharbeiten van
wat Harvey in zijn terloopse verzuchting tot uitdrukking brengt, maar haar
arbeid komt, metabletisch gesproken, te laat.
Van den Bergs lectuur van Harvey maakt duidelijk wat hij met ‘beklemtoning’
bedoelt. Niet minder belangrijk is zijn aandacht voor het visuele,
het emblematische. Hij is niet alleen in teksten, maar vooral ook in illustraties
geïnteresseerd, zoals een titelplaat uit 1651 waarop het hart wordt uitgebeeld
als een pomp, het lichaam als een hydraulisch systeem. Via een sluisje
wordt urine afgevoerd. Een portret van Vesalius bevat voor hem niet minder
‘tekst’ dan zijn geschriften. Van den Berg benadrukt het plotselinge ka-
101