Boude bewoordingen

aldus Van den Berg. Maar het is een geslachtelijkheid die op emotieloze
wijze wordt waargenomen en ontleed. Wie het geloof in een reële, natuurlijke
orde heeft verloren, ordent op grond van meeldraden, of beginletters.
Wie in orde gelooft, geloof in grenzen, in verschillen, in hiërarchie.
Dit geloof gaat in de achttiende eeuw verloren. Alle mensen, alle
levensvormen zijn gelijk. Het verschil tussen standen is even arbitrair als
het verschil tussen soorten, of tussen mens en dier. Elk levend wezen is
een aggregaat, opgebouwd uit dezelfde uitwisselbare bouwstenen, lezen
we in Le rêve de d’Alembert. Alle stoffen zijn opgebouwd uit dezelfde elementen.
Aan het einde van de achttiende eeuw worden deze elementen,
door Lavoisier en anderen, ontdekt. Terwijl de oude elementen een eigen
waarde en betekenis hadden, zijn de nieuwe elementen volstrekt neutraal.
De voorwaarde voor het ontstaan van deze nieuwe elementen, aldus Van
den Berg, was een nieuwe mens, een nieuw subject: ‘Chemie is antropologie’
(1996, p. 13).
Er gebeurt in de achttiende eeuw nog meer. Adam Smith stelt vast dat
de machine mogelijk werd dankzij arbeidsdeling – niet omgekeerd. En hij
heeft gelijk, schrijft Van den Berg (1963). Eerst werd arbeid opgedeeld in
fragmenten. De handeling bleek een aggregaat van stukjes arbeid, van motorische
fragmenten. Deze opdeling was geen gevolg van maar voorwaarde
voor de machine, een verandering die zich ‘in het bestaan zelf’ manifesteerde
(p. 114). Vervolgens werd de machine geïntroduceerd (p. 118).
Hetzelfde fenomeen doet zich later voor wanneer Durkheim de lopende
band beschrijft, die dan eigenlijk nog moet gaan lopen. Twee jaar later, in
1895, publiceert Taylor zijn boek over scientific management waarin hij extreme
parcellering en standaardisering van arbeid bepleit – coïncidenties
die verbazen, maar ‘metabletisch vanzelf spreken’, aldus Van den Berg (p.
118). Vanwaar deze plotseling wil tot delen – van handelingen, van levende
wezens, van emoties – die in de achttiende eeuw ontstaat en omstreeks
1900 in extremo wordt doorgevoerd? Arbeid valt in detailsverrichtingen
uiteen. Eerst wordt het fenomeen arbeid verstoord, daarna pas wordt de
machine mogelijk (p. 120). Trembley legt zijn verwondering het zwijgen
op en deelt, met een ‘emotieloze’ hand. De natuur was wonderbaarlijk
toen zij als een geheel, een alles, een zinvolle, omvattende samenhang werd
gezien. Vandaar dat delen zo belangrijk was. De nieuwe wetenschapper
richt zijn aandacht op het deel. Delen en emotieloos zien gaan samen.
Trembley isoleert het organisme uit zijn samenhang, brengt het naar zijn
laboratorium, deelt en telt. Het object verarmt. De zoetwaterpoliep als geheel,
als Gestalt, als een organisme in een wereld, verdwijnt. In het laboratorium
verandert de zoetwaterpoliep in een nieuw, artificieel wezen dat
gemaltraiteerd, beschadigd, verstoord mag worden, aldus Van den Berg.
Op dezelfde manier deelt, isoleert en analyseert Richardson gevoelens.
202