Boude bewoordingen

pirisch aantoonbare verbanden bij hem ontbreekt, loopt zijn metabletica
het risico een losse verzameling van histoires événementielles te worden (p.
180). Anders gezegd, in vergelijking met andere systeemtheoretici blijft
Van den Berg een fenomenoloog die veel belang hecht aan de nauwgezette
analyse van concrete gebeurtenissen. Zijn werkwijze is eerder anekdotisch-fenomenologisch
dan structuralistisch.
In navolging van Parabirsing hebben ook anderen geprobeerd een scherper
beeld te schetsen van Van den Bergs methode. Met name Van Spaendonck
(1974) heeft een poging gedaan om ‘de metabletische methode op
grond van Van den Bergs geschriften precies te reconstrueren’ (p. 116).
Van den Bergs eigen methodologische verantwoording (in Metabletica van
de materie uit 1968) acht ook Van Spaendonck onbevredigend. Het is een
opsomming van vuistregels die geen recht doet aan de precisie van het feitelijke
onderzoek, meent hij. Metabletica, aldus Van Spaendonck, is geen
opsomming van historische feiten, veeleer een geschiedenis van fundamentele
functies, van fundamentele aspecten van het menselijke bestaan
zoals zien, communiceren, liefhebben of reizen. In deze geschiedenis
brengt de metableticus abrupte scheidslijnen tussen tijdperken aan (het
‘principe van verandering’). De gebeurtenis die het nieuwe tijdperk aankondigt,
lijkt in eerste instantie vaak een incident. Uit een verzameling
ogenschijnlijk onbeduidende voorvallen, verhalen, anekdotes, portretten
en ander documenten doemt voor het oog van de metableticus plotseling
een samenhang op. Cruciaal voor Van den Bergs methode is dat hij het
materiaal niet wil verstoren. Geen selectie vooraf, geen enkel feit bij voorbaat
uitsluiten, alles is in beginsel van belang. Kenmerkend voor de metabletica
is bovendien, dat Van den Berg zijn lezers direct aanspreekt, deelgenoot
maakt van zijn aarzelingen en twijfels, hen als het ware bij het
onderzoek betrekt, om niet te zeggen medeplichtig maakt. De lezer wordt
als het ware ooggetuige van de voorvallen die de auteur beschrijft. En Van
den Berg zit zijn personages dicht op de huid. De metableticus probeert niet
te ‘verklaren’. Het gaat er niet om te laten zien dat een bepaalde gebeurtenis
min of meer noodzakelijk volgde uit voorafgaande gebeurtenissen. Integendeel,
het menselijk bestaan wordt gekenmerkt door momenten van grote
openheid en onvoorspelbaarheid. Tenslotte geldt voor metabletische onderzoek
dat de geschiedenis gebruikt wordt om het heden te verhelderen.
Een actueel probleem vormt in de regel de aanleiding voor de metabletische
zwerftocht door historische archieven.
Een van de methodologische vragen aan het adres van Van den Berg betreft
de wijze waarop een metableticus vroeg of laat tot een schifting komt
tussen significante en minder significante voorvallen of tekstpassages. Op dit
punt is sprake van een zekere mate van subjectiviteit en oncontroleerbaar-
32