Boude bewoordingen

Prochaska en de Franse Revolutie, de spoorweg uit de tijd van Marshall
Hall en de revolutie van 1830, de fiets werd ten tijde van de Frans-Duitse
oorlog en de Parijse Commune geïntroduceerd – het woord fiets zelf is van
1870, aldus Van den Berg. Voor de metableticus kan dit geen toeval zijn.
Trein, asfaltweg en fiets stellen de mens in staat zich spinaal, reflexmatig
voort te bewegen, en deze ontwikkeling verloopt parallel met de opkomst
van de spinale, gedecapiteerde maatschappij. Tegen het einde van de negentiende
eeuw verscheen de auto ten tonele, aanvankelijk als nutteloze
uitvinding, totdat Henry Ford in 1903 het initiatief nam tot productie op
grote schaal. In 1909 produceerde hij Model T – a car for the multitude. Volgens
Van den Berg ligt dit opvallend dicht bij het jaar 1906 waarin Sherringtons
boek verscheen, wat metabletisch ook te verwachten is (p. 142).
De echte motorisering vindt tussen 1940 en 1960 plaats, hetgeen weer in
overeenstemming is met het feit dat in 1948 en 1950 de boeken van Wiener
verschijnen. Het is niet denkbeeldig, schrijft Van den Berg, dat de auto
en de snelweg, nu zo nadrukkelijk aanwezig, ooit weer zullen onderduiken
en in tunnels zullen verzinken, zodat op massale motorisering algehele
onzichtbaarmaking volgt.
Reflexonderzoek enerzijds en spinalisering van de samenleving anderzijds
zijn gebeurtenissen die elkaar uitlokken, elkaar bekrachtigen, aldus
Van den Berg. Ook op het gebied van de architectuur zijn synchronismen
aan te wijzen. Rond 1740, wanneer de eerste machines verschijnen, valt
het doek voor de barok. Ten tijde van het behaviourisme worden de eerste
kerken in fabriekshalstijl opgetrokken – een heilloze ontwikkeling, meent
Van den Berg, die kerken van dit type niet kan appreciëren. De ontcerebreerde,
spinale mens, het spinale, gemotoriseerde moi commun zegeviert.
Dat is rampzalig, aldus Van den Berg, maar wat te doen? Is er nog voldoende
cerebrum over om deze ontwikkeling af te wijzen? Verzet is nutteloos
wanneer het zich enkel tegen de gevolgen (vervuiling, motorisering, verloedering)
keert. Wat moet worden afgewezen is het spinale Ik als zodanig
– dat we in zekere zin zelf zijn.
Het betoog van Van den Berg eindigt in een apotheose, een oproep.
Wantrouw de massa, vermijd de grote weg, verwacht slechts heil van enkelingen,
kies het smalle, ongeplaveide pad dat bij elke stap om aandacht
vraagt. Slechts aan de enkeling openbaart dit bestaan zijn bestemming (p.
170). Het tweede deel van Het menselijke lichaam eindigde in dezelfde toonsoort:
‘Ik schreef dit boek voor de zeldzamen die trouw aan de aarde bleven’.
Het emfatische einde, het wanhopige slotakkoord waarin de auteur
zich tot de ‘zeldzamen’ en ‘enkelingen’ richt, vormt een van zijn vaste stijlkenmerken
in deze periode. Van den Bergs onderzoek is een uitwerking
van de globale diagnose die Husserl in zijn Krisis-boek formuleerde. Ook
Husserl signaleerde dat het subject met uitschakeling wordt bedreigd. Het
165