Boude bewoordingen

en de toeschouwer in een staat van vervoering, van ’intoxicated wonder’
brengen. Darwin was een auteur die zijn lezers vooral uitnodigde om te kijken.
Zijn boek ademt de sfeer van de vrije natuur, niet die van het laboratorium.
Zijn boek was een onderzoeksprogramma, hij nodigde de lezer uit
tot participatie, tot meekijken. Hij was, met Vesalius, Tycho Brahe en anderen,
een meester in het zien.
Naast deze kanttekeningen bij case studies signaleerde ik een aantal
meer fundamentele problemen, zoals het probleem dat in de filosofie bekend
staat als zelf-referentie. Als het waar is dat wetenschappelijke publicaties
en praktijken uitingen zijn van hun tijdgeest, dan geldt dat ook
voor Van den Bergs eigen werk. Dan moeten ook zijn eigen boeken als
tijdsdocumenten worden gelezen. Het feit dat zijn werk aanvankelijk
zoveel succes had en later zo controversieel werd, is dan zelf een ’metabletisch
feit’. Kortom, op de metabletische status van zijn eigen werk had
hij zich wat explicieter mogen bezinnen. Wanneer we echter het adagium
van Gerard Reve volgen dat we een auteur op zijn beste pagina’s
moeten beoordelen, is het eindoordeel wat mij betreft zonder meer positief.
Tekortkomingen resulteren niet in een afwijzing van de metabletica
als zodanig, maar fungeren als aansporing om, waar nodig, metabletischer te
zijn dan Van den Berg zelf.
In deze slotbeschouwing wil ik echter de nadruk leggen op de derde
doelstelling. Van den Berg maakte naam als de auteur van het boek Metabletica.
Dat hij zijn hele programma, zijn benadering vanaf dat moment als
metabletica aanduidde heeft als nadeel gehad dat deze aanduiding ten onrechte
de indruk wekt dat het een idiosyncrasie, een privé-wetenschap betreft.
Ook andere, verwante auteurs (zoals Foucault) hebben tevergeefs
naar een geschikte aanduiding voor hun (eigenzinnige) werkwijze gezocht.
In Foucaults geval weten we nog altijd niet of we over ‘archeologie’,
‘genealogie’ of ‘structuralisme’ moeten spreken. Waar het Van den
Berg betreft heeft de aanduiding ‘historische fenomenologie’, die hij in latere
studies (1989, 1996) als synoniem voor metabletica ging gebruiken,
mijn voorkeur omdat zij zijn werk in het juiste perspectief, in de juiste intellectuele
traditie plaatst.
De twintigste eeuw begon (filosofisch gesproken) met de Logische Untersuchungen
(1900/1901) van Husserl en de Traumdeutung van Freud (1900)
en eindigde met Sphären, het recente meesterwerk van Peter Sloterdijk
(1998/1999). Voor de fenomenologie was in deze eeuw een hoofdrol weggelegd.
Van den Berg behoort tot de fenomenologische beweging die bij
Husserl begon, in de loop van de twintigste eeuw een reeks van hoogtepunten
beleefde en andere filosofische stromingen diepgaand beïnvloed
heeft. Het is niet mogelijk de filosofie van de twintigste eeuw te begrijpen
zonder de fenomenologie te begrijpen. Toen ik dit boek schreef was de
318