Boude bewoordingen

Hoofdstuk 8
Michel Foucault:
mede-metableet of hooligan?
‘Een geschiedenis van de seksualiteit bestaat tot op heden niet’ (Van
den Berg 1959, p. 150).
§ 1 Antipathieën
De ‘historische fenomenologie’, zoals Van den Berg zijn metabletica in latere
publicaties karakteriseert (Van den Berg 1989, 1996), bouwt voort op
de historische wending die zich in Husserls Krisis-boek (1935/1977) aftekent.
Veel meer dan Husserl echter vestigt Van den Berg de aandacht op
concrete situaties, uitspraken en verrichtingen. Zijn werkwijze is niet zelden
anekdotisch. Daarnaast legt hij een bijzondere fascinatie voor jaartallen
aan de dag. Hij probeert breuken die optreden in de geschiedenis van het
waarnemen, handelen en denken zo exact mogelijk te dateren. In dat opzicht
staat hij weer dichter bij de filosofische stroming die in de regel als
concurrent van de fenomenologie wordt beschouwd, namelijk het structuralisme.
Van den Bergs metabletica bevindt zich op de grens, op de overgang
van fenomenologie naar structuralisme. De (Franse) fenomenologie
beleefde haar hoogtepunt in de jaren veertig en vijftig, het (Franse) structuralisme
in de jaren zestig en zeventig. ‘Structuralisten’ zoals Foucault
hadden in de regel een fenomenologische scholing ondergaan. Terwijl de
fenomenologie zich bij voorkeur op de waarneming richt, legt het structuralisme
de nadruk op de taal, de discursiviteit, het vertoog (IJsseling 1981).
Voor de fenomenoloog is de waarneming constituerend voor het bewustzijn:
het subject is een visueel subject. Het structuralisme daarentegen benadrukt
taligheid als mogelijkheidsvoorwaarde voor subjectiviteit. Met de
fenomenologen deelt Van den Berg zijn fascinatie voor het waarnemen,
met de structuralisten zijn aandacht voor teksten en jaartallen.
Van den Berg beschouwt zichzelf nadrukkelijk als een vertegenwoordiger
van de fenomenologische beweging. In interviews heeft hij niettemin
291